Hoe harder je je inspant om de ander te horen, hoe minder goed je kunt luisteren naar wat de ander zegt. Althans: dat is meestal het geval. Want we horen doorgaans niet zozeer wát de ander zegt, maar wat wij denken óver wat de ander zegt. Goedbedoeld stellen we vragen die vervolgens moeten bevestigen wat we toch al dachten. Ondertussen blijft de ander licht verpieterd achter.
Nog erger is het met ons luisteren gesteld wanneer we gelijk proberen te krijgen. Het Grote Eigen Gelijk is een uitermate tragisch fenomeen dat alle luisteren ogenblikkelijk smoort. Dat wat de ander zegt, is enkel een stoorzender in onze eigen briljante gedachten, wees eerlijk. Luisteren wordt dan een kwestie van: uitzitten, en wachten tot je lekker je punt nog een keer kunt maken.
Luisterboek wil je de oren als nieuw openen. Zeker de oren die behoren aan professionals die het luisteren als één van de essenties van hun beroep zien. Zoals politici, bestuurders, managers, therapeuten, coaches, mediators, geestelijk verzorgers, gespreksleiders, en vele vele anderen.
Dat ruimt lekker op!
Die nieuw-geopende oren bereik je door je er in te trainen letterlijk te horen wat de ander zegt. En daarop door te vragen. Luisteren en vragen stellen, die twee gaan hand in hand. Het zijn bovendien de essenties van de dialoog. Een dialoog wordt nogal eens losjes opgevat als een gesprek waarin iedereen mag zeggen wat-ie denkt. Als we kijken naar de literatuur over de dialoog echter, dan stuiten we op een uitermate gedisciplineerde manier van gespreksvoering waarin zowel het spreken als het luisteren aan regels gebonden zijn.
Een oefening in die dialoog opent je de oren als nieuw. Omdat je niet langer gericht bent op je eigen gedachten, maar op de woorden die de ander uitspreekt. Zodra je jezelf bevrijdt van de inspanning om te interpreteren, tussen zogenaamde regels door te lezen, of om vermeende non-verbale signalen te analyseren, kun je eindelijk eens gaan luisteren naar wat de ander zegt. Hè hè, dat ruimt lekker op! En naast talloze spraakverwarringen en communicatieverstoringen scheelt het je nog bakken met energie ook.
Achting
Deze vorm van luisteren – excellent luisteren, noem ik het – past in een context waarin het uiterst relevant is om heel nauwgezet te horen wat de ander zegt. Daarom schreef ik dit boek met in gedachten alle vakbroeders en -zusters die werken als therapeut, coach, geestelijk verzorger, gespreksleider, leidinggevende. In de afgelopen 20 jaar trainde ik velen van hen in de kunst van het luisteren. Steeds viel me op hoe groot de inspanning was die ze verrichten om hun client, coachee, medewerker te begrijpen. Terwijl de vraag ‘kun je herhalen wat de ander zojuist heeft gezegd?’ steevast beantwoord werd met een ongemakkelijk gemompel. Wat zei ze nu eigenlijk precies..?
De woorden van de ander benutten, is een vorm van achting. Ik acht op die manier niet alleen de woorden, maar ook het fundamenteel anders-zijn en de wijsheid van die ander. Dat betekent niet dat ik een tandeloze toehoorder wordt van wat de ander zegt of beweert. Het betekent ook niet dat ik het eens ben met de ander of dat ik vind dat de ander gelijk heeft. Nee, het betekent dat ik de bereidheid heb me in de ander te verdiepen, zodat ik met behulp van mijn vragen zowel de ander als mijn eigen denken in beweging breng. Daarmee leren we, en ontwikkelen we onszelf én elkaar.
Lekker briesen
‘Samen leren en ontwikkelen’, tja, dat klinkt een beetje zoet. Het vuurwerk lijkt misschien wat te missen. En tot op zekere hoogte: dat klopt. Een dialoog, gefundeerd op de bereidheid om daadwerkelijk te luisteren naar elkaar en gezamenlijk onderzoek te doen, is een gesprekstype dat in redelijkheid verloopt. En als je het mij vraagt is dat precies wat we nodig hebben. Samen denken, spreken en leren levert fors meer op dan enkel standpunten heen en weer briesen waarmee we ons distantiëren van elkaar en onszelf vastschroeven in onze reeds bestaande ideeën. De wereld wordt er niet door verrijkt, wijzelf worden er niet door verrijkt.
Bevrijdend
Dit boek leert je op een opgewekte manier om je eigen luisteren eens stevig onder de loep te nemen. Hoor je wat de ander zegt of hoor je vooral je eigen denken? Zodra je in de gaten krijgt dat je meestal simpelweg in je bestaande potje met vooronderstellingen blijft roeren (en je gesprekspartner ook, trouwens), kun je je openen voor de woorden van de ander. Zodra je dat doet, opent zich een geweldige wereld die je niet had kunnen kennen. En bovendien kun je direct alle ingewikkelde – maar meestal gekunstelde – gespreksregels van OEN en OMA en NIVEA en LSD en ingewikkelde feedbackregels en oordeelvrij zijn en weet ik wat nog meer achter je laten. Wat een bevrijding!
Over Froukje Weidema
Froukje Weidema (1973) is gepromoveerd ethicus en van daaruit gespecialiseerd in de dialoog. Haar School voor Dialoog Nederland biedt trainingen en consulten in dialoogvaardigheden (vragen stellen, luisteren, oordeel opschorten) , onverschrokkenheid en zelfverstaan. Ook werkt Frouk aan Amsterdam UMC afd. Ethiek Recht en Humaniora en post-academisch beroepsonderwijs aan de Radboud-universiteit.
