Af en toe kan het behoorlijk schuren, maar zoals Froukje Weidema zelf schijft over onverschrokken feedback: ‘Ik spaar je niet, want je gaat me aan het hart.’ Aan het slot van haar Luisterboek lezen we dat het vooral geschreven is vanuit achting en eerbied voor wat een ander aan wijsheid in zich draagt en jou daarover te vertellen heeft.
Vaktherapeut
We komen te weten dat ze opgeleid is als vaktherapeut, maar dat niet beschouwt als een automatisch brevet van vermogen, juist niet. De liefde voor ethiek werd bij haar al vroeg wakker gemaakt bij een ‘zoekgesprek’, waarbij voortdurend beweging in het denken gecreëerd werd. Ook de stimulans vanuit thuis zal daarbij meegespeeld hebben, niet voor niets bedankt ze haar onlangs overleden vader voor zijn lessen en het doorgeven van de liefde voor taal. Intussen heeft ze decennia aan ervaring in het trainen met en begeleiden van morele beraden en dialogen, waarbij een welwillende, vertragende sfeer en goed luisteren en vragen stellen tot de kern behoren. Maar ook groene zeep en bananenschillen horen erbij, want iedereen gaat weleens de mist in en je kunt veel van je fouten leren. Zo wil ze ons tot onbewust bekwame luisteraars maken.
Bij het luisteren is focus heel belangrijk, want een gebrek aan focus is heel vermoeiend. Formuleren in drieslagen (als navigatiehulp) biedt houvast. Raak je de focus als luisteraar kwijt, probeer dan het gesprek weer terug te brengen tot de centrale kwestie. En zodra je iets niet begrijpt kun je daar ook op inspringen.
Heilige huisjes
Er gaan een heleboel heilige huisjes naar de sloper. Eigenlijk alle huis-tuin-en-keukenadviezen kunnen de prullenbak in, zoals ‘oma thuislaten’, tussen de regels door luisteren, in eigen woorden samenvatten of volhouden dat 93% van onze communicatie non-verbaal zou zijn – dat is een misvatting! Speciale aandacht verdienen de stopwoordjes, waarvan Weidema een hele verzameling heeft aangelegd (en er zit ook een losse kaart van in het boek). Ze kleuren je verhaal, maar niet altijd op een constructieve manier. Het boek bevat een mooi schema van dergelijke stopwoordjes en hoe ze overkomen. Ze zijn overigens niet per se fout en soms zelfs zorgzaam, maar het is goed je ervan bewust te zijn.
Nederigheid
Ook bij empathisch luisteren roeit Weidema krachtig en uit volle overtuiging tegen de stroom in: ze bezweert ons namelijk om juist niet-empathisch, ‘leeg’ te luisteren om zo te voorkomen dat we zelf te veel ruimte innemen en ‘verdwijnen’ in de ander en diens leed. Charmant is dan weer hoe ze ons wijst op de tragiek van het Grote Eigen Gelijk, dat menig gesprek ruïneert: het zal ieders ervaring zijn dat dat eigenlijk nooit lonend is en dus kunnen we op haar aanraden beter nederigheid in ons luistervermogen aan de dag leggen.
Zeggingskracht
Uiteraard komt ook het verschil tussen dialoog, debat en discussie aan de orde en zien we ook good-old Socrates nog door het beeld wandelen. Het laatste hoofdstuk is speciaal bedoeld voor professionals in de hulpverlening en wijst erop dat hun macht en zeggingskracht gegeven zijn en dat dat een grote verantwoordelijkheid schept.
Elk hoofdstuk begint en eindigt met enkele punten ter samenvatting. Na elk hoofdstuk krijg je nog een aantal praktische tips en ook een oefening waarin je een en ander kunt toepassen. En bij een Luisterboek mag een podcast natuurlijk niet ontbreken: Weidema is met een aantal van haar leermeesters in gesprek gegaan en zal die gesprekken de komende tijd nog met ons delen.
Over Rogier van der Wal
Rogier van der Wal is classicus, filosoof en bestuurskundige. Sinds 1 september 2022 is hij lector Ethisch werken bij Fontys Hogeschool in Eindhoven. Hij is daarnaast fellow bij de Thorbeckeleerstoel aan de Universiteit Leiden.
