Als het om helder denken gaat verwijst oud-spion, durfkapitalist en bestellerauteur Shane Parrish graag naar de karakters in The Godfather. Het verhaal draait om Don Vito Corleone, een man die zijn emoties altijd onder controle heeft. Maar de Godfather Vito wordt omringd door mensen als zijn oudste zoon Sonny, die juist handelt voordat hij denkt. ‘We hebben allemaal iets van beide personages in ons,’ zegt Parrish vanuit de Canadese stad Ottawa, waar hij woont en werkt. ‘We willen wel handelen als de Godfather, maar soms bevinden we ons in een situatie waarin de Sonny in ons het niet toelaat.’
In het onlangs vertaalde Clear Thinking onthult Parrish hoe we een omgeving kunnen creëren waarin dat gewenste gedrag wél ons standaardgedrag wordt. Het boek is onder meer een weerslag van zijn tijd bij een ‘inlichtingendienst met drie letters’ die in augustus 2001 begon, luttele weken voordat terroristen twee vliegtuigen in het World Trade Center van New York zouden boren. ‘Ineens was de wereld voorgoed veranderd, terwijl niemand ons kon vertellen hoe we daarin de juiste keuzes konden maken,’ aldus Parrish. ‘Het enige dat we wisten was dat falen geen optie was, want er stonden mensenlevens op het spel.’
Tolhuisje
Bij gebrek aan een draaiboek besloot Parrish er zelf maar een te maken. Wat hij al snel besefte was dat onze beslissingen dikwijls voortvloeien uit standaardreacties. Die gaven ons in een ver verleden weliswaar een evolutionair voordeel, maar doen in de context van de moderne wereld vaak meer kwaad dan goed. Zo leidt de ego-standaardreactie ertoe dat we ons bij gekrenkte trots in allerlei bochten wringen om ons zelfbeeld te beschermen. In The Godfather ziet Parrish die reflex onder meer bij Vito’s schoonzoon Carlo Rizzi, die als buitenstaander een relatief lage positie in de sociale hiërarchie bekleedt. ‘Omdat hij een groot ego heeft raakt hij steeds meer gefrustreerd over zijn marginale rol in de familie, wat hem er uiteindelijk toe zal bewegen om zijn zwager Sonny te verraden aan een rivaliserende mafiaclan.’
Ook de emotionele standaardreactie komt terug in Parrish’ lievelingsfilm. Als de opvliegende Sonny ontdekt dat zwager Carlo zijn zus Connie voor een tweede keer in elkaar heeft geslagen gaat hij totaal door het lint. Hij stormt zonder na te denken zijn huis uit om verhaal te halen. Wat precies de bedoeling is van zijn vijanden, die hem bij een tolhuisje van de snelweg opwachten om hem met kogels te kunnen doorzeven.
Zelfbescherming
Daarnaast is er nog de inertie-standaardreactie, die mensen juist aanzet om de status quo te handhaven. Zoals de beslissing van Don Corleone om tegen het advies van zijn consigliere de boot af te houden als een rivaliserende mafiafamilie hem benadert om een drugsoperatie op te zetten. ‘We verzetten ons vaak tegen verandering, zelfs als veranderen het beste is wat we kunnen doen,’ zegt Parrish. ‘Denk aan een baan die te goed is om op te geven, maar te slecht om aan te houden. Met als gevolg dat we vaak veel te lang in het rommelige midden blijft hangen.’
Minstens zo schadelijk is tenslotte de sociale standaardreactie, waar we ons volgens Parrish allemaal schuldig aan maken. ‘Heb je weleens ‘ja’ gezegd omdat je aardig gevonden wilde worden, ook al ging dat eigenlijk tegen je gevoel in? We zijn geprogrammeerd tot zelfbescherming en willen van nature niet uit de maat vallen.’
Gazon
Met het oog op die standaardreacties heeft Parrish een strategie voor helder denken ontwikkeld. Die begint met het verwerven van een zo gunstig mogelijke uitgangspositie. Parrish: ‘We denken vaak dat als we op de grote momenten de juiste beslissingen nemen uiteindelijk alles goed zal komen. Maar je kunt nog zo’n mooie carrière of fantastische partner hebben, als je er vervolgens niet aan werkt, dan eindig je nog met niets.’
Wat werkelijk doorslaggevend is voor een succesvol leven zijn de kleine, alledaagse momenten, aldus Parrish. Hij trekt een vergelijking met het onderhouden van een gazon. ‘In feite hebben we allemaal een strook gras tussen onszelf en onze omgeving. Als je dat veldje niet regelmatig besproeit, dan droogt het uit, waardoor het kleinste vonkje het in vuur en vlam kan zetten.’
Mensen die zich op de juiste manier positioneren worden door de omstandigheden nooit gedwongen om iets te doen wat ze niet willen, aldus Parrish. ‘Je standaardreacties verbeter je niet met wilskracht, maar door doelbewust een omgeving te creëren die je helpt om de beste keuzes te maken. Ben je van plan om meer te bewegen? Huur dan een personal trainer in. Wil je graag meer lezen? Sluit je dan aan bij een boekenclub.’
Automatische regels
De tweede stap voor betere beslissingen betreft het managen van onze zwaktes. Parrish: ‘Het ligt voor de hand om eerst te onderzoeken waar het in onze standaardreacties zoal mis kan gaan. Als we bijvoorbeeld weten wat ons minder standvastig maakt en zo’n situatie ook kunnen zien aankomen, dan hoeven we alleen maar tot tien te tellen om de boel niet te laten escaleren, zo is de gedachte. Maar zelfs dan nog blijken we onszelf in tachtig procent van de tijd niet in toom te kunnen houden, bijvoorbeeld omdat we moe zijn, honger hebben, of iets op dat moment gewoon heel graag willen.’
Dat is precies waar Sonny Corleone in The Godfather de fout in ging, aldus Parrish. Als Don Corleone het aanbod om de handen ineen te slaan bij de verkoop van drugs afslaat, laat Sonny blijken dat hij het voorstel wel degelijk ziet zitten. Daarmee ondermijnt hij niet alleen zijn vader, maar tekent hij ook zijn eigen doodsvonnis. De tragedie had voorkomen kunnen worden als Sonny al vooraf maatregelen had genomen om zijn impulsiviteit te beteugelen, aldus Parrish. ‘Automatische regels voor veelvoorkomende situaties zijn enorm effectief. Als mensen zien dat er speelruimte is bij een beslissing dan zullen ze daar gebruik van proberen te maken. Maar een gebod of verbod wordt doorgaans zonder discussie geaccepteerd. Zelf hanteer ik bijvoorbeeld het principe dat ik over de telefoon geen toezeggingen doe. Ik hang eerst op, en beslis dan pas.’
Na afloop van de mislukte bijeenkomst vertelt Vito zijn zoon hoe hij eigenlijk had moeten reageren: ‘Vertel nooit meer iemand buiten de familie wat je denkt.’ Maar de regel komt te laat, want de drugsdealer weet inmiddels dat als hij Vito uitschakelt, de rest van de familie uiteindelijk in de deal zal toestemmen. Sonny zal de oorlog die vervolgens ontbrandt niet overleven.
Adoptiehonden
Helder denken is tenslotte ook een kwestie van onafhankelijk denken, aldus Parrish. ‘Als je hetzelfde doet als de rest van de wereld, zul je ook dezelfde resultaten krijgen. De kunst is om jezelf op de juiste manier te differentiëren, want sommige mensen zijn alleen maar tegendraads om dwars te liggen.’ Managers kunnen onafhankelijk denken op de werkvloer stimuleren door bij elke kwestie bijvoorbeeld twee aparte vergaderingen te beleggen: een om het probleem te definiëren, en een om de oplossing te vinden. Parrish: ‘Het voelt weliswaar goed om in actie te komen, maar als je je energie in een verkeerd beleid investeert dan ben je aan het eind van de rit vaak nog verder van huis.’
Helder denken is tenslotte ook een kwestie van onafhankelijk denken, aldus Parrish. ‘Als je hetzelfde doet als de rest van de wereld, zul je ook dezelfde resultaten krijgen. De kunst is om jezelf op de juiste manier te differentiëren, want sommige mensen zijn alleen maar tegendraads om dwars te liggen.’ Managers kunnen onafhankelijk denken op de werkvloer stimuleren door bij elke kwestie bijvoorbeeld twee aparte vergaderingen te beleggen: een om het probleem te definiëren, en een om de oplossing te vinden. Parrish: ‘Het voelt weliswaar goed om in actie te komen, maar als je je energie in een verkeerd beleid investeert, dan ben je aan het eind van de rit vaak nog verder van huis.’
Hij illustreert zijn verhaal met het dilemma van dierenwelzijnsorganisaties: van de drie miljoen honden die in de VS jaarlijks ter adoptie worden aangeboden, lukt het meer dan een miljoen niet om een baasje te vinden. De vraag die de meeste asiels zich vervolgens stellen is hoe ze meer mensen kunnen bewegen om een hond te nemen. De Downtown Dog Rescue in Los Angeles dook echter dieper in het probleem en ontdekte dat 30 procent van de zwerfhonden vrijwillig door hun eigenaar waren afgestaan, vaak omdat ze het voer niet konden betalen. Door armlastige gezinnen financieel te steunen is het vervolgens gelukt om 75 procent van de honden bij hun baasje te laten blijven.
Voorbeeldfiguren
Ook onafhankelijk denken is vatbaar voor onze standaardreacties, aldus Parrish. ‘Als je afwijkt van de norm kom je in eerste instantie bijna altijd over als een idioot. Dus je moet psychologisch sterk in je schoenen staan om niet toe te geven aan de ego- of sociale standaardreactie.’ Een persoonlijke raad van bestuur, oorspronkelijk een idee van managementdenker Jim Collins, kan daar een hulpmiddel bij zijn. Zo laat Parrish zich dagelijks leiden door mensen die hij niet teleur zou willen stellen, zoals tech-ondernemer Naval Ravikant, zakenvrouw Kat Cole, en superbelegger Warren Buffett. ‘Dat hoeven geen goede mensen te zijn, of zelfs mensen die nog in leven zijn. De enige vereiste is dat ze een vaardigheid of instelling hebben die jij bij jezelf wilt bevorderen.’ Die voorbeeldfiguren zullen in de loop der jaren veranderen, aldus Parrish. ‘Mensen komen en gaan. Je blijft altijd bezig met de optimale samenstelling.’
Waarmee hij nog één keer op de Godfather terugkomt: ‘Soms heb je heb je een consigliere in vredestijd nodig, en soms een in oorlogstijd.’
Dit artikel staat in het meinummer van Managementboek Magazine. Deze editie lees je hier >
Over Jeroen Ansink
Jeroen Ansink is journalist in New York. Hij schrijft en schreef onder meer voor HP/De Tijd, Elsevier Weekly Magazine en Fortune.com. Voor Managementboek schrijft hij interviews. Ansink voltooide een vrij doctoraal in de Letteren aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en behaalde het certificaat Business Journalism aan de Wharton Business School aan de Universiteit van Pennsylvania.
