Weinig onderwerpen die in leiderschapstrainingen zoveel verschillende reacties oproepen als het thema sociale en psychologische veiligheid op de werkvloer. De een vindt het geneuzel (‘woke’), de ander is blij dat bepaalde zaken eindelijk eens besproken worden. Weer een derde ziet naarmate het gesprek vordert dat er nog werk aan de winkel is om ervoor te zorgen dat iedereen zich vrij genoeg voelt om zichzelf te zijn en ideeën te delen, zonder de angst erop te worden afgerekend. En zo is iedere keer weer duidelijk: met een enkele trainingssessie zijn we er niet. Psychologische veiligheid gaat verder dan een bewustwordingsproces, maar vraagt om concreet te nemen stappen. Door zowel leidinggevenden als medewerkers van bedrijven en organisaties.
Nu is er de laatste tijd veel nuttigs gezegd en geschreven over dit onderwerp. Toch ben ik blij met de bijdrage van Karin Bosman en Frank Peters met hun boek Stop het zwijgen. Juist ook om het feit dat het vol staat met praktische handvatten om te bouwen aan een gezonde bedrijfscultuur.
Kenmerken
Laten we allereerst kijken naar kenmerken van bedrijven waarin grensoverschrijdend gedrag meer kans krijgt dan in andere organisaties. De auteurs sommen een lijstje kenmerken op:
- Autoritaire cultuur. Daar waar de macht ligt bij de top van het bedrijf, voelen medewerkers weinig of geen ruimte voor interactie en dialoog.
- Gebrek aan openheid. Dit heeft tot gevolg dat er niet gesproken wordt over het overtreden van afgesproken waarden. Medewerkers worden ontmoedigd om melding te doen van grensoverschrijdend gedrag.
- Conflictmijdend. Wanneer conflicten niet worden besproken, blijven conflicten doorsudderen.
- Niet nemen van verantwoordelijkheid. Wanneer de directie wegkijkt en nalaat haar verantwoordelijkheid te nemen, zal een gevoel van veiligheid onder medewerkers afnemen.
- Druk om te presteren. Bij oneigenlijke druk op het presteren, krijgt de sociale kant geen of minder aandacht.
- Ontbreken kaders en toezicht. Als duidelijke kaders voor gedrag in de organisatie, zoals waarden, normen en een gedragscode ontbreken, ontbreekt vaak ook het toezicht op grensoverschrijdend gedrag.
Meetlat
Aan ons nu om de organisatie waarin wij werken langs de meetlat te leggen aan de hand van bovenstaand lijstje. Hoe brengen we het ervan af?
Een manier om een eerlijk antwoord te krijgen op deze vraag is door verhalen op te halen. In andere woorden: ga actief op zoek naar de onderstroom in de organisatie. Wat leeft er echt onder de medewerkers? ‘Het is een krachtig en mooi middel om emoties te communiceren, begrip te creëren en complexe concepten op een toegankelijke manier te presenteren’, aldus de auteurs. Terecht stellen zij vervolgens dat dit om een open luisterhouding vraagt van de leidinggevenden. ‘Het gaat erom dat je luistert om te leren in plaats van direct te reageren. […] Je moet dus echt horen wat de ander zegt, maar ook proberen te begrijpen wat de ander bedoelt.’ En dit is – zo leert de praktijk – gemakkelijker gezegd dan gedaan. Het stoppen van zwijgen, start met luisteren. Het is dus een vereiste voor het bouwen aan een gezond bedrijf. Stop het zwijgen van Karin Bosman en Frank Peters kan ons hierin een handje helpen.
Over Henk Jan Kamsteeg
Henk Jan Kamsteeg is eigenaar van het trainingsbureau Proistamenos. Hij geeft trainingen en keynotes op het gebied van o.a. dienend leiderschap, inclusief leiderschap en storytelling. Daarnaast is hij auteur van diverse boeken zoals Dienend leiderschap, De kracht van het compliment en Spreken met passie; de kracht van storytelling, Inclusief leiderschap en Op weg naar een vitale organisatie
