Weerstand tegen veranderingen is onvermijdelijk, en vaak niet met de gangbare verandermethoden weg te nemen. Het zit in de onderstroom, wordt dan gezegd, daar kun je niks mee. Jawel hoor! Wat me met name opviel in het boek is dat je de weerstand niet zozeer wegneemt door iets te veranderen, maar door iets te erkennen, te accepteren, naar boven te halen. En dan, vaak met een ritueel, een plek te geven in de nieuwe situatie.
Drie onderstroom-krachten
Als je in je verandertraject steeds weer vastloopt of denkt dat er onder de oppervlakte meer speelt, dan heb je te maken met de onderstroom. Die onderstroom kent drie krachten, die iets willen herstellen:
1. Het geeft invloed aan iemand die is buitengesloten of aan iets wat verzwegen wordt, of buiten beeld is geraakt.
2. Het roept om verheldering als er een verstoorde ordening is. Denk aan onduidelijkheid over verantwoordelijkheden, of leidinggevenden die hun rol niet pakken.
3. Het wil een disbalans herstellen. Denk aan een persoon of afdeling die veel energie of aandacht heeft gegeven, maar te weinig terugkreeg.
De onderstroom onderzoeken
Wat kun je hier als veranderaar nu mee? Hoe krijg je dit naar boven?
De eerste stap is observeren en ervaren. Wat voel je en ervaar je? Wat is de sfeer?
De tweede stap is onderscheid maken tussen jouw eigen ervaringen en die van de organisatie, het systeem. Neem de tijd en zet het op een rijtje.
Stap drie is uitzoomen. Je observaties zijn symptomen van iets. Maar van wat? Speelt het ook op andere plekken in de organisatie? Of is er in de historie van de organisatie iets gebeurd wat ermee gerelateerd is?
In stap vier ga je in gesprek, met mensen uit de organisatie. Herkennen zij dit? Welke informatie hebben zij? En wat doet het met hen? Reken op weerstand, dit kan heel confronterend zijn.
In stap vijf ga je interveniëren. Hiervoor worden een aantal voorbeelden gegeven. De onderstroomkrachten komen tijdens de interventie naar boven.
En in stap zes rond je af. Je geeft simpelweg het einde van de oefening aan, of maakt er een ritueel van, waaruit blijkt dat het probleem is erkend, er nu vrede mee is en er afscheid van genomen kan worden.
Uitgewerkte aanpak
Aan elk van de drie krachten zijn 2 of 3 hoofdstukken gewijd, met een fijne, vaste structuur. Een stukje theorie met hierin wat voorbeelden, en dan een paragraaf met ‘de stem van de kritische lezer’. Die lezer zou ik zelf kunnen zijn, het commentaar is vaak gebaseerd op de angst dat je door er aandacht aan te geven, het probleem of de weerstand nog groter maakt, of dat het allemaal te lang gaat duren, of dat men zich gewoon aan afspraken moet houden. Erg herkenbaar.
Vervolgens is er een bespreking van de mogelijke oplossingen, en een oefening. Het zijn concrete, goed beschreven oefeningen die je best zonder externe begeleiding kunt doen als je wat ervaring hebt met verandermanagement en/of NLP. Daarna komt er een analogie met het familiesysteem. Die vond ik wel interessant, maar ook weer niet zo heel goed passen bij het thema van het boek, dat toch echt over organisaties gaat. Elk hoofdstuk sluit af met een aantal systemische vragen die je bij deze kracht op het juiste spoor moeten houden.
En er is een overall samenvatting opgenomen, hoe handig! Ik gebruikte die ook voor deze recensie, dat scheelt toch heel wat notities maken.
Sober en nuttig
Het thema van de onderstroom is niet nieuw, maar blijft relevant zolang organisaties veranderen, en dat zal nooit stoppen. De integratie van systemisch werken in een verandertraject vond ik erg nuttig. Regelmatig zag ik parallellen met de corporate antropologie, waar ik ook een aantal boeken over las.
De voorbeelden zijn héél herkenbaar en goed uitgewerkt en ook de verschillende oplossingsrichtingen en interventies zijn praktisch toepasbaar. Als je meer over systemisch werken wilt lezen is er een korte literatuurlijst.
Het boek is vrij sober uitgevoerd met veel tekst per bladzijde, weinig kaders, geen kleuren, geen plaatjes. Het komt wat 70er jaren-schools over en ik merk dat dat wat weerstand bij me oplevert (pun intended). Dat neemt niet weg dat het een goed geschreven boek is wat leidinggevenden en HR-medewerkers met veranderervaring nuttige input geeft om de onderstroom te ontdekken. Dompel je onder in systemisch werk!
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
