We maken het bijna elke dag mee, de sores in groepen en teams. Weerstanden, sentimenten en contraproductieve patronen. We willen graag vooruit, maar dat lukt vaker niet dan wel. En we zijn vaak bezig met onszelf, met onze eigen gedachten en overtuigingen dat we niet of nauwelijks letten op ons groepsgedrag. Dat kan écht anders, alleen al door ons bewust te zijn van het onderlinge gedrag van mensen in de groep. Dit boek helpt je hierbij!
Eerst een stapje terug.
Individuele v.s. sociale psychologie
Meestal bekijk ik menselijk gedrag vanuit een persoonlijkheidspsychologische bril. Het spotlicht staat dan vooral op de unieke mens, met z’n onderscheidende eigenschappen. Om vervolgens eventueel te onderzoeken welk effect de situatie op de mens heeft. Dit boek van Van Kesteren draait dit perspectief compleet om: de sociale psychologie staat voorop. Het gaat primair om de invloed van de context, als dé bepaler van gedrag. En dat is niet onterecht: individueel gedrag wordt in flinke mate beïnvloed door de specifieke context waarin mensen zich bevinden, en heel vaak is dat een groep. Zo’n groep heeft impliciete normen en waarden, die zijn veelal universeel, die mensen beïnvloeden en daarmee een behoorlijke impact hebben.
Praktisch boek
Dit praktische, gedragswetenschappelijke boek biedt een uitstekend inzicht in groepsdynamica en collectieve intelligentie. Deels betreft het een theoretische benadering, maar veelal worden praktijkvoorbeelden naar voren gebracht om toe te lichten waarom mensen zich in groepen anders gedragen dan dat ze dat op individuele basis doen. Vooral ook krijg je inzicht in hoe je groepen betrokken kunt krijgen en effectief kan laten zijn. Je komt erachter waarom mensen ja zeggen en nee doen, waarom ze zich in het één-op-één contact zo anders kunnen gedragen dan in een team en waarom steeds dezelfde mensen de lead nemen, terwijl anderen zich het groepsproces laten overkomen. Maar vooral leert het je hoe je het dan wél voor elkaar krijgt om binnen een groep effectief samen te werken.
De kern? Wat je niet weet en ziet, kun je niet veranderen. Maar als je het eenmaal ziet, dan kan je er iets mee!
Vertrekpunt
Groepen zijn dikwijls en om vele redenen niet in balans. De valkuilen die Van Kesteren in het eerste hoofdstuk beschrijft zijn wat mij betreft heel erg herkenbaar. In het eerste deel geeft hij, als kundig facilitator, tal van voorbeelden van wat er nu eigenlijk gebeurt in groepen. Het is een feest van herkenning.
Hij noemt zes dynamieken die een effectief groepsproces belemmeren, denk aan weerstand of beïnvloeding. Treffend vind ik z’n duiding van de ‘luide minderheid’: mensen die expliciet zichtbaar heel enthousiast zijn over een voorstel, of juist heel erg kritisch zijn. En de rest zwijgt en kijkt toe. Belangrijk inzicht is dat zwijgzaamheid zeker niet gelijk staat aan niet betrokken zijn. Het risico dat we lopen is dat deze luide minderheid centraal komt te staan, onbewust, waardoor we de wijsheid van de complete groep onbenut laten.
Frameworks, echokamers en draagvlak
Vervolgens gaat Van Kesteren in op onze persoonlijke referentiekaders, van waaruit we de wereld om ons heen waarnemen. Wat buiten ons persoonlijke kader of framework valt, zien we niet, of we negeren het. Als we ons realiseren dat we allemaal een eigen framework hebben, dan snappen we ook makkelijker dat onderlinge frameworks kunnen botsen.
Als een groep al wat langer bij elkaar is en iedereen elkaar goed kent, is de kans groot dat er ‘echokamers’ ontstaan. Dat wil zeggen dat de groep de denkbeelden in de groep continu bevestigt. Groepsdenken ontstaat op die manier. Het idee van ‘draagvlak creëren’ is wat mij betreft fascinerend: want wat bedoelen we er eigenlijk mee? Is het niet bedoeld om ervoor te zorgen dat jij net zo denkt als ik over wat ik voor elkaar wil krijgen? Draagvlak creëren klinkt fijner dan de ander min of meer tot iets verplichten. Al kan het zomaar zijn dat er schijndraagvlak is: je zegt toe, maar wil eigenlijk niet.
Backward thinking
De belemmering voor effectieve groepsdynamiek is Backward Thinking. Dit impliceert dat groepsleden vooral gefocust zijn op het verleden, en dat heeft weer z’n effecten in het heden. We moeten juist toe naar Forward Thinking, gerichtheid op de toekomst. Daartoe zijn er drie ‘poorten:
1. Het continue bewustzijn van de groep. Door scherp te observeren gaan we interactiepatronen herkennen.
2. Het openstaan voor jouw individuele leerproces in de groep. Richt je op je eigen framework, leer luisteren en buig om van Backward Thinking naar Forward Thinking. En als het écht nodig is: helpt de groep door structureel disfunctionerende groepsleden te verwijderen.
3. Het benutten van de collectieve intelligentie van de groep. Dit is waar alles samenkomt en nieuwe ideeën hun weg vinden.
Bij veel boeken ontbreken oefeningen waarin de theorie wordt gekoppeld aan de praktijk. Ook Van Kesteren lijkt dat te snappen: het laatste deel van het boek beslaat bijna uitsluitend oefeningen.
Afdronk
Ik heb zojuist een heel toegankelijk en praktisch boek gelezen over een behoorlijk complex onderwerp. Eenvoudig taalgebruik, leest makkelijk. Vooral de vele toegankelijke voorbeelden en oefeningen zorgen ervoor dat dit boek je in de werkpraktijk meteen verder gaat helpen. De essentie van groepsdynamica helder verwoord in een boek van bescheiden omvang.
Het boek heeft slechts 188 pagina’s, terwijl de meeste managementboeken tussen 200 en 300 pagina’s beslaan. Hoofdstuktitels als ‘huh?’, ‘ooh’ en ‘tadaa’ zijn wat mij betreft aantrekkelijk en trekken de aandacht van de lezer. Je wil en zal verder lezen in dit boek!
Kritisch puntje? Ik miste de fase waarin de groep zich bevindt als toelichting bij het specifieke gedrag van de groep. Is het bijvoorbeeld een nieuw samengesteld team, of mensen die elkaar al kennen en op stoom zijn? Dat heeft denk ik nogal wat invloed op de gewenste benadering.
Wat gebeurt hier nu eigenlijk? is een ‘must-read’ voor iedereen die wil werken met het inzicht dat de groep slimmer is dan het slimste individu. Of je nu een facilitator bent die een teamdag organiseert, of een manager die met haar handen in haar haar zit, dit boek geeft je houvast en een paar handvatten om de groep in gang te zetten.
Ik kan me zelfs voorstellen dat er behoorlijk wat grotere, maatschappelijke kwesties zijn die, ondersteund door dit boek, blijvend aangepakt kunnen worden.
Een uitstekend boek!
Dit artikel staat in het Septembernummer van Managementboek Magazine. Deze editie lees je hier >
Over Danny Mullenders
Danny Mullenders is assessmentpsycholoog, coach, auteur en spreker. Als expert op het gebied van organisatiepsychologie helpt hij mensen, teams en organisaties hun keuzeruimte te zien én benutten. Hij ontwikkelde zich tot een van Nederlands meestgelezen psychologen en coaches. Hij schreef de # 1 bestsellers Daarom doen ze dat en Laat je niet kiezen. Op dit moment schrijft hij aan zijn derde boek.
