Wij zijn als mens behept met een heleboel, in de evolutie gevormde reflexen, die mogelijk verkeerde conclusies genereren. Het is een behoefte van mensen om de werkelijkheid te vervatten in concrete begrijpelijke verhalen. Daarbij schakelen we de rol van toeval en willekeur liefs uit. Elementen die niet in ons verhaal passen worden bij voorkeur genegeerd. Hierin schuilt natuurlijk een groot gevaar. Vaak zijn de eerste indrukken bepalend en daar gaat het mogelijk al mis.
Het snelle, slordige denken is het denken van systeem 1. Systeem 1 opereert automatisch en snel en met weinig tot geen moeite. Over dit systeem hebben we geen controle. Systeem 2 daarentegen regelt de aandacht van mentale activiteiten die inspanning vereisen. Systeem 2 kan zeer accuraat denken maar doet dat vaker niet dan wel. Systeem 2 is namelijk lui.
Gedurende de dag is systeem 1 continu bezig om in te schatten of extra inspanning wordt vereist van systeem 2. Of het dus nodig is om extra goed na te denken. Eén van de signalen waar systeem 1 alert op is, is cognitief gemak. Hoe eenvoudiger het systeem 1 wordt gemaakt om een boodschap te verwerken, hoe kleiner de kans dat systeem 2 wordt geactiveerd om de boodschap alsnog kritisch te bekijken.
De voornaamste functie van systeem 1 is het onderhouden van het model van jouw persoonlijke wereld. Wat is normaal, wat is verrassend? Dit model bepaalt hoe je het verleden en het heden interpreteert en wat je verwachtingen zijn ten aanzien van de toekomst. Systeem 1 is eigenlijk een snelle conclusie machine. Een geïnterviewde kandidaat die bijvoorbeeld een goede eerste indruk maakt, triggert allerlei positieve associaties. De negatieve associaties blijven dan achterwege. ‘What you see is all there is’ (WYSIATI) treedt in werking. Doordat negatieve associaties niet zijn opgekomen, beoordeel je iemand alleen maar positief, terwijl er objectief gezien geen enkele reden is om uit te sluiten dat iemand gewoon een uur lang een uitstekende performance heeft gegeven en het nodige heeft te verbergen.
Het non-stop scannen door systeem 1 noemt Kahneman ‘basis assessments’. Deze basis assessments spelen een belangrijke rol bij het vormen van (voor)oordelen. Het basis assessment van systeem 1 wordt vaak gebruikt als antwoord op een vraag die typisch past bij systeem 2. Stel de vraag is: ‘is dit een geschikte leidinggevende?’ Systeem 1 beantwoordt een andere vraag, namelijk ‘ziet hij er uit als een geschikte leidinggevende?’ Het antwoord op deze vraag wordt aangeboden aan systeem 2. Deze neemt dit antwoord zonder enige kritiek over. Zijn luiheid wint van zijn kritisch vermogen. Systeem 2 is gemakzuchtig en verzuimt de vraag op te breken in relevante criteria. Wat verstaan we onder een goede leidinggevende? Hoe kan ik dat toetsen? Hoe kan ik mijn eerste inschatting verifiëren etc. De essentie hiervan is dat systeem 2 het antwoord van systeem 1 overneemt en daarmee in werkelijkheid een andere, eenvoudiger vraag heeft beantwoord dan de bedoeling was. Systeem 1 heeft geen enkele rem die kan voorkomen dat het snel tot voorbarige conclusies komt. Op basis van WYSIATI wordt er een coherent verhaal gemaakt op basis waarvan we niet alleen het verleden verklaren, maar we ook voorspellingen doen voor de toekomst. We houden bijvoorbeeld leiderschapssimulaties om te voorspellen wie geschikt is om deel te nemen aan een management development traject. Het percentage deelnemers aan dergelijke trajecten dat werkelijk uitgroeit tot goede managers, blijft echter vaak beperkt. Dat weerhoudt ons er niet van om vol vertrouwen een oordeel uit te spreken op basis van dat ene assessment.
Het boek van Kahneman staat vol van voorbeelden die mij te denken hebben geven. Het boek helpt om de cognitieve dynamieken te herkennen die er optreden en stelt je in staat om, met behulp van systeem 2, een meer rationele keuze te maken daar waar dat gepast is. Het is van belang is om systeem 2 aan het werk te zetten bij het selecteren van mensen.
Twee prachtige samenvattingen van Ons feilbare denken door Eva van Wijngaarden zijn op te vragen op de website van CLTR www.cltr.nl . Deze boekbespreking in twee delen geeft een goede indruk van het denken van Kahneman. De besprekingen zijn een stimulans om het dikke boek van Kahneman op de ‘e-reader’ te downloaden of als boek in reisbagage mee te nemen. ‘Ons feilbare denken’ is een boek om uitvoerig voor te gaan zitten en te reflecteren. Het geeft veel nieuwe en praktische inzichten over de keuzes die we als MD-professionals maken.
Over Han van der Pool
Han van der Pool is een zeer ervaren talent ontwikkeling professional. Zijn expertise is te herleiden tot kennis uit de vakgebieden arbeids- en organisatiepsychologie, organisatiekunde en projectmanagement, aangevuld met ruim vijfendertig jaar ervaring als talentmanager, trainer/coach en adviseur in het bedrijfsleven. Zijn missie is een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van organisaties door het mobiliseren van het menselijk potentieel.
