Werken in gedwongen kader

1 Werken in gedwongen kader, een inleiding 19
Jacqueline Bosker en Anneke Menger
1.1 Beroepsdomein en maatschappelijke rol 19
1.2 Leidende waarden 20
1.3 Het gedwongen kader 22
1.4 De eigen verantwoordelijkheid van cliënten in gedwongen kader 25
1.5 Gebruiken en legitimeren van macht 27
1.6 Gevolgen van gedwongen kader voor professioneel handelen 28
1.7 Herziene uitgave: indeling en veranderingen ten opzichte van de
vorige druk 29
Deel I Kaders en fundamenten van forensisch sociaal werk
2 De forensisch sociale professionaliteit 34
Anneke Menger en Marie-José Geenen
2.1 Klassieke professionals en publieke professionals 34
2.2 Institutionele ethiek en de organiserende professional 39
2.3 De ontwikkeling van de forensisch sociale professionaliteit 40
2.4 Kenmerken van professionaliteit en de forensisch sociale professional 42
3 Straf(proces)recht 46
Moniek Zuurbier, Jacqueline Bosker, Marie-José Geenen en Vivienne de Vogel
3.1 Inleiding 46
3.2 De fase voor veroordeling 47
3.3 Fase na veroordeling 53
3.4 Rol voor slachtoffers 59
4 Theorieën over ontstaan en ontwikkeling van delictgedrag 61
Andrea Donker
4.1 Inleiding en relevantie voor de praktijk 61
4.2 Hele kleine geschiedenis van het onderzoek naar en theorieën over
delictgedrag 62
4.3 Drie modellen voor ontstaan en ontwikkeling van delictgedrag 64
4.4 Welk gedrag is zorgelijk? 71
4.5 Tot slot 73
5 Wat maakt dat mensen stoppen met het plegen van delicten? 74
Jacqueline Bosker en Andrea Donker
5.1 Definities van het stopproces 74
5.2 Theoretische modellen over het stopproces 75
5.3 Factoren die samenhangen met het stopproces 76
5.4 Belemmerende factoren voor het stopproces 81
5.5 De rol van professionals bij het stopproces 82
5.6 Enkele kanttekeningen bij de kennis over het stopproces 84
6 Beïnvloeden van afbouw van delictgedrag: RNR-model, Good Lives Model
en effectieve interventies 86
Jacqueline Bosker
6.1 Inleiding 86
6.2 Wat werkt? 86
6.3 Risk-Needs-Responsivity-model 88
6.4 Good Lives Model 95
6.5 Een geïntegreerde benadering 100
7 De reflectieve professional als bron van kennis 101
Marie-José Geenen en Anneke Menger
7.1 Wie werkt? 101
7.2 Reflectie: definitie en redenen 102
7.3 Reflectie met anderen 107
7.4 Enkele inhoudelijke principes bij reflectie 109
8 Mentale veerkracht 113
Vivienne de Vogel, Nienke Verstegen en Anne Koppe
8.1 Inleiding 113
8.2 Aspecten van werken in het forensisch sociale domein die een beroep
kunnen doen op mentale veerkracht 114
8.3 Draagkracht en draaglast 115
8.4 Risicofactoren en beschermende factoren mentale veerkracht 117
8.5 Wat hebben professionals nodig? 119
8.6 Tot slot 122
Deel II Ontwikkelen en organiseren van het forensisch sociale
9 Regie op de casus 124
Jacqueline Bosker, Anneke Menger, Lous Krechtig
9.1 Wat is casusregie? 124
9.2 De regulatieve cyclus 125
9.3 Criteria voor een plan van aanpak: de vier C’s 130
9.4 Proces van de cliënt staat centraal 134
10 Gestructureerd inschatten van risico- en beschermende factoren 135
Vivienne de Vogel en Jacqueline Bosker
10.1 Inleiding 135
10.2 Belangrijkste risico- en beschermende factoren 137
10.3 Methoden om risico’s in te schatten 138
10.4 Risicotaxatie-instrumenten 139
10.5 Risicotaxatie in de dagelijkse praktijk 142
10.6 Risicocommunicatie 145
10.7 Tot slot 147
11 Risicomanagement. Werken aan risicobeperking op korte en lange termijn 148
Jacqueline Bosker en Vivienne de Vogel
11.1 Wat is risicomanagement? 148
11.2 Verantwoord risico’s nemen 149
11.3 Ontwikkelen van een risicomanagementplan 150
11.4 Reageren op signalen van oplopend risico en overtreding van
voorwaarden of gedragsregels 158
11.5 Tot slot 161
12 De samenwerking tussen professionals en hun organisaties 162
Joris Colijn
12.1 Inleiding 162
12.2 Organisatiekenmerken 164
12.3 Samenwerkingsvormen 167
12.4 Handelingsperspectief voor professionals 173
13 Het betrekken van het sociale netwerk 176
Marieke Cirkel en Jacqueline Bosker
13.1 Inleiding 176
13.2 Een systemische bril: de manier waarop je kijkt bepaalt wat je ziet 177
13.3 Werkzame elementen: zicht op wat belangrijk is 180
13.4 Netwerkinventarisatiemethoden 181
13.5 Relationele autonomie en veerkracht in de praktijk 185
14 Van onschatbare waarde: de inzet van vrijwilligers in het forensisch sociale
domein 190
Renée Henskens en Mechtild Höing
14.1 Inleiding 190
14.2 Vrijwilligers in het forensisch sociale domein 190
14.3 Werven en behouden van vrijwilligers 193
14.4 Meerwaarde van vrijwilligerswerk: effectevaluaties 194
14.5 Kwalitatief onderzoek naar de ervaren meerwaarde van vrijwilligerswerk 197
14.6 Dilemma’s bij de inzet van vrijwilligers 201
15 Ervaringsdeskundige als begeleider van transitie 204
Toon Walravens en Michiel Soeters
15.1 Inleiding 204
15. 2 Ervaringsdeskundige als hoopverlener 206
15.3 Spanningsvelden in het werken met ervaringsdeskundigen 209
15.4 Transitie begeleiden 213
15.5 Ontwikkeling en groei van de ervaringsdeskundige 214
15.6 Succesvol inzetten van ervaringsdeskundigheid 216
Deel III Algemene methoden van de forensisch sociale professional
16 Onvrijwillige interactie 218
Anneke Menger en Lous Krechtig
16.1 Onvrijwilligheid nader bekeken 218
16.2 Dynamiek van onvrijwillige interactie 219
16.3 Reacties van cliënten in de dynamiek van onvrijwillige interactie 222
16.4 Reactance en het handelen van de professional 223
16.5 Illustratie van invloed door de professional op de reactance van cliënt 224
17 De werkalliantie in het gedwongen kader 228
Anneke Menger en Annelies Sturm
17.1 Relatie en werkalliantie: aanpassingen voor het forensisch sociale
werkveld 228
17.2 De werkalliantie in gedwongen kader, een definitie 231
17.3 De werkalliantie en kenmerken van cliënten en professionals 232
17.4 Cliënten en professionals over de werkalliantie: wat vinden ze
belangrijk? 233
17.5 De werkalliantie en motivatie van cliënten 235
17.6 De werkalliantie en voortijdige uitval 235
17.7 De werkalliantie en recidive 237
17.8 Slotopmerkingen 240
18 De werkalliantie in gedwongen kader in de praktijk 241
Anneke Menger en Annelies Sturm
18.1 Richting en kader 241
18.2 Binding 243
18.3 Stroefheid 246
18.4 Vertrouwen 248
18.5 Breuken in de werkalliantie 251
19 Motiveren in een gedwongen kader 255
Lous Krechtig en Anneke Menger
19.1 Inleiding 255
19.2 Motiveren in een gedwongen kader 256
19.3 Niet gemotiveerd: welke barrières moeten worden genomen? 258
19.4 Weerstand als bron van informatie en motivatie 259
19.5 Motiveringsstrategie gericht op het overwinnen van barrières voor
verandering 261
19.6 Proces van afbouw van criminele loopbaan als motiverende kracht 266
20 Normeren als bestanddeel van methodisch handelen 267
Lous Krechtig
20.1 Inleiding 267
20.2 Normeren is onontkoombaar en noodzakelijk 268
20.3 Waar halen mensen hun normen en waarden vandaan? 269
20.4 Voor welke morele opgave staan forensisch sociale professionals? 270
20.5 Prosociaal rolmodel zijn: de prosociale basishouding 271
20.6 Ideologisch aangedreven delicten: aangrijpingspunten voor de
professional 276
21 Cognitief gedragsmatig werken. Hoe verander je procriminele denkstijlen? 279
Renée Henskens en Wendy Buysse
21.1 Inleiding 279
21.2 Het cognitief model als basis voor gedragsverandering 279
21.4 Basisaanpak voor gedragsverandering 282
21.5 Enkele technieken en oefeningen 284
21.6 Is een brede inzet van gedragsmatige technieken zinvol? 290
22 Risicobeheersing en zelfmanagement via kwetsbare patronen van
gedragsontregeling 293
Frans Fluttert
22.1 Inleiding 293
22.2 Risicofactoren in relatie tot geweld en agressie 294
22.3 Achtergrond risicomanagementstrategieën 296
22.4 Cliëntbetrokkenheid bij risicobeheersing 296
22.5 Modellen van signaleringsplannen 298
22.6 De methode ERM-Vroegsignalering 299
22.7 Toepassing van ERM-Vroegsignalering 300
22.8 De FESAI-lijst vroege waarschuwingssignalen 305
22.9 Recente ontwikkelingen 306
23 Het belang van de-escalerend werken 308
Minco Ruiter en Petra Schaftenaar
23.1 Agressie en dwang 308
23.2 Agressie nader bekeken 309
23.3 De schadelijkheid van repressie 311
23.4 De complexiteit van de forensische zorg 311
23.5 Escalatie en de-escalatie 313
23.6 Dwang en drang: escalerend of de-escalerend? 314
23.7 De De-escalatie Piramide 315
24 Oud? En nieuw! Moreel beraad als vorm van ethiekondersteuning 320
Swanny Kremer
24.1 Ethiek binnen een gedwongen kader 320
24.2 Moreel beraad, casuïstiek; reclassering, tbs en wijkagent staan in dubio 322
24.3 (Meer)waarde van moreel beraad 328
24.4 Tot besluit 329
25 Herstelgericht en slachtofferbewust werken 331
Meriem Kalter en Marion Uitslag
25.1 Inleiding 331
25.2 Herstelgericht werken is een onderdeel van slachtofferbewust werken 332
25.3 Herstelgericht werken in relatie tot het strafrecht 333
25.4 De forensisch sociale professional 335
25.5 Werken met de recuperatiecirkel 337
25.6 Conclusie 341
26 Krachtgericht werken 342
Annelies Sturm en Dorieke Wewerinke
26.1 Introductie 342
26.2 De oorsprong van krachtgericht werken 342
26.3 Uitgangspunten van krachtgericht werken 343
26.4 Toepassing van krachtgericht werken in Nederland 345
26.5 Hoe krijgt krachtgericht werken vorm in de forensische praktijk? 348
26.6 Voorwaarden voor krachtgericht werken 353
Deel IV Methoden bij cliënten met specifieke kenmerken
27 Complexe schulden 356
Gercoline van Beek
27.1 Complexe schulden als criminogene factor 357
27.2 Samenhang tussen schuldenproblematiek en delictgedrag 357
27.3 Omvang van schuldenproblematiek onder forensische cliënten 358
27.4 Achtergrondfactoren van schuldenproblematiek 358
27.5 Belemmeringen in de aanpak van schuldenproblematiek 359
27.6 Rol van professionals en organisaties bij schuldenproblematiek 360
28 Straatcultuursensitief werken in het digitale tijdperk 370
Jeroen van den Broek en Jeffrey Jhanjan
28.1 Inleiding 370
28.2 Cultuursensitief werken 370
28.3 ‘De straat’ als relevante culturele context 371
28.4 Een nieuwe dimensie aan ‘hybride werken’ 375
28.5 De (on)mogelijkheden van online werken in het gedwongen kader 376
28.6 Straatcultuursensitief werken in de praktijk 377
28.7 Conclusie 380
29 Trauma-informed care 382
Annabel Simjouw & Vivienne de Vogel
29.1 Inleiding 382
29.2 Prevalentie van trauma 382
29.3 Trauma in de praktijk 383
29.4 De impact van trauma 383
29.5 Trauma in het forensisch sociale domein 385
29.6 Hertraumatisering binnen het gedwongen kader 386
29.7 Trauma-informed care 387
29.8 De vijf principes van trauma-informed care 389
29.9 Trauma-informed care in Nederland 390
29.11 Tot slot 392
30 Licht verstandelijke beperking 393
Hendrien Kaal
30.1 Definitie licht verstandelijke beperking 393
30.3 Omvang van de groep mensen met een lvb en delinquent gedrag 395
30.4 Problemen binnen de justitiële keten 396
30.5 Interventies en bejegening 398
30.6 Herkenning 400
30.7 Conclusie 401
31 Middelengebruik en criminaliteit: samenhang en aanpak 402
Eric Blaauw
31.1 Inleiding 402
31.2 Middelengebruik en criminaliteit 402
31.3 Middelengebruik en risico-inschattingen 403
31.4 Verklaringsmodellen voor de relatie tussen middelengebruik en
criminaliteit 403
31.5 Contextuele en individuele risicofactoren 405
31.6 Alcohol 406
31.7 Heroïne 407
31.8 Stimulantia 408
31.9 Cannabis, GHB, xtc en lsd 409
31.10 Synthetische middelen 409
31.11 Polygebruik 410
31.12 Aanpak van verslaving en criminaliteit 410
32 Forensische cliënten met een psychische stoornis 413
Ellen van den Broek
32.1 Inleiding 413
32.2 Relatie stoornis en delictgedrag 414
32.3 Psychotische stoornissen 414
32.4 Stemmingsstoornissen 417
32.5 Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen 418
32.6 Parafiele stoornissen 421
32.7 Persoonlijkheidsstoornissen 422
32.8 Tot slot 425
33 De forensische aanpak van cybercriminaliteit 426
Tamar Fischer, Sifra Matthijsse, Wytske van der Wagen en Elina van ’t Zand
33.1 Inleiding 426
33.2 Definiëring en classificering van cybercriminaliteit 427
33.3 Daders van cybercriminaliteit 427
33.4 Benaderingen in dadergerichte interventies bij cybercriminaliteit 431
33.5 Bestaande dadergerichte interventies cybercriminaliteit 432
33.6 De rol van de professional: methodieken, interventies, kennis en
vaardigheden 435
Lijst met afkortingen 438
Literatuur per hoofdstuk 441
Over de auteurs 486