Kringloop van Moed - 'Vele wijze lessen'

Kringloop van Moed - Een pleidooi voor alledaags leiderschap gaat over het ontwikkelen van leiderschap dóór en vóór iedereen in de organisatie. Het gaat over alledaags, persoonlijk leiderschap, waarom dat hoognodig is en hoe je dat zelf kunt ontwikkelen. Dit alles vanuit een onverwachte invalshoek.

Filia Kramp houdt zich al meer dan 25 jaar op directie- en bestuursniveau bezig met de mens in organisaties. Ze was onder andere bestuurder van Thuiszorg Groningen, een onderdeel van de failliete boedel van Meavita Nederland, alweer zo'n 10 jaar geleden. Dit faillissement van destijds de grootste thuiszorgorganisatie trok veel aandacht. Het werd gezien als hét bewijs van mislukte marktwerking in de zorg. Sindsdien zijn de nodige ziekenhuizen failliet gegaan. Momenteel hebben veel ggz-instellingen het financieel moeilijk. Daarom is het opvallend dat er in de visie van Filia Kramp nog een hele andere oorzaak dan falende marktwerking is aan te wijzen: het achterblijven van de ontwikkeling van leiderschap. Niet alleen in de top van de organisatie, ook niet alleen bij alle andere formele leidinggevenden, maar in de hele organisatie. Dus ook bij de professionals. De auteur van Kringloop van moed zag namelijk een soortgelijk patroon in meerdere zorgorganisaties:

‘Het ging om de haast absolute afhankelijkheid van medewerkers in de zorgverlening  van het management, en de bevestiging van die afhankelijkheid door het management. Het patroon demonstreert verlies van professionele autonomie en beroepstrots, door een manier van organiseren en communiceren die het primaire proces - de zorg van gezondheid van mensen - naar de periferie van organisatiebelangen (cursief door Filia Kramp) stuwt en het management naar het centrum stuwt'.

Vervang ‘de gezondheid van mensen' door de ‘de veiligheid van mensen', ‘het opleiden van mensen', ‘de financiële zekerheid van mensen' en de twee voorgaande zinnen blijken van toepassing op vele sectoren van het publieke domein.  Dit gegeven maakt dit boek dus ook actueel en waardevol voor lezers die niet in de zorgsector werken, maar wel met een soortgelijke problematiek te maken hebben.

Het uitgangspunt van Filia Kramp is dat die o zo nodige organisatiebrede ontwikkeling van leiderschap uiteindelijk zit in alledaagse, interpersoonlijke situaties. Daarom benut ze een pedagogische invalshoek in haar boek. Onze eerste, interpersoonlijke relaties beginnen immers in de opvoeding. Als opvoeders nalaten om zich daadwerkelijk als opvoeder op te stellen spreken pedagogen van ‘verwaarlozing', wat wil zeggen dat opvoeders te weinig of geen structuur bieden. Of onvoldoende richting, steun en aandacht geven. Of  nalaten niet-functioneel gedrag te corrigeren. Dit speelt zich niet alleen af in sommige gezinnen en families. Het speelt eveneens in organisaties. Langdurige organisatorische verwaarlozing, dat is wat de auteur aantrof in de (bijna) failliete zorginstellingen. Via het ontwikkelen van alledaags leiderschap, door en voor iedereen in de organisatie, kan die verwaarlozing worden aangepakt. Die aanpak komt eveneens uit de pedagogiek, met een verrassende oorsprong: de oorspronkelijke bewoners van Noord-Amerika.

De Kringloop van Moed (Circle of Courage) is namelijk ontleend aan een opvoedingsmodel uit een Inheems Amerikaanse levensfilosofie. Deze filosofie gaat er van uit dat kinderen worden geboren met een natuurlijke, innerlijke kracht. Het is dan ook de taak van de opvoeders om het kind naar volwassenheid te begeleiden, op een wijze dat het die kracht kan ontplooien. Het kind kan zich zo ontwikkelen tot een weerbaar, vaardig, moedig en zelfstandig mens. Het wordt dus vanaf het prilste begin als eigenaar van het eigen leven beschouwd.

De Kringloop van Moed - waarbij de kringloop die van het leven is - heeft vier kernwaarden. Dit zijn erbij horen (inclusiviteit), je blijven ontwikkelen (vaardigheden), ruimhartig zijn (met anderen willen delen) en zelfstandigheid (zelf kunnen beslissen en verantwoording kunnen dragen). Deze kernwaarden vormen de rode draad in de zeven hoofdstukken van het boek. Die gaan onder meer over het je niet laten gijzelen, de blues van leiderschap en de erfenis van Taylor. Op het Scientific Management van Frederic Taylor is immers nog steeds heel veel van het hedendaagse management gebaseerd. Oorspronkelijk was dat louter bedoeld voor de maakindustrie. Toch heeft dit instrumentele management zich de afgelopen eeuw diep geworteld in vrijwel alle andere sectoren van onze maatschappij, inclusief de gezondheidszorg. Met organisatieverwaarlozing als een van de onbedoelde bijeffecten, bijvoorbeeld zaken als de dominantie van efficiëntie, schaalvergroting, cijfers en meten, uitgeoefend door professionele managers.

Het goede nieuws is dat het tij lijkt zich zo langzamerhand lijkt te gaan keren. In de woorden van Filia Kramp: ‘Ambitieuze jonge mensen, van allerlei komaf, laten zich niet (meer) de maat nemen met meetlinten uit de negentiende en twintigste eeuw.' Dit vraagt dus om het ontwikkelen van meer alledaags leiderschap en minder alledaags management. Niet alleen door bestuurders, directie of andere formele leiders, maar door en voor iederéén in de organisatie. Iets wat de auteur duidelijk maakt met vele, soms schrijnende praktijkvoorbeelden. Het boekt maakt de ondertitel hiermee helemaal waar: het is een overtuigend pleidooi voor alledaags leiderschap, inclusief praktische tips hoe dat te doen. Mijn pleidooi: lees Kringloop van Moed - Een pleidooi voor alledaags leiderschap en pas de vele wijze lessen toe in de alledaagse praktijk. Binnen én buiten de zorgsector.

Dr. Martin van Staveren staat voor anders omgaan met risico's. Hij adviseert organisaties over realistisch en vernieuwend risicomanagement. Ook is hij kerndocent aan de Executive Masteropleiding Risicomanagement, Universiteit Twente. Hij is de auteur van Risicogestuurd werken in de praktijk en van Risicoleiderschap: Doelgericht omgaan met onzekerheden.