Wat ‘Iemand zijn’ traag, maar interessant maakt is dat Dohmen een uitstekend overzicht biedt van ruim 2500 jaar filosofie, daar zijn persoonlijke mening over geeft en een aanpak beschrijft die voor opvoeders en leraren meer dan de moeite waard is.
Vormingsvoorstel
Laat ik duidelijk zijn, ik vind dit een geweldig boek. Dohmen neemt erin de tijd om tot zijn vormingsvoorstel te komen. Boeken zijn tegenwoordig niet dik, want dat zou niet goed verkocht worden. Misschien is die dikte de eerste knipoog - of dikke vinger - naar het neoliberalisme. Daarvan volgen er meer in het boek.
Dohmen maakt bijvoorbeeld meer dan duidelijk dat de neoliberale vorm van samenleving jongeren weinig heeft gebracht. Hij geeft aan dat het neoliberalisme een verkeerd beeld van vrijheid en verantwoordelijkheid heeft geschapen. Vrijheid is men in het neoliberalisme gaan opvatten als ‘laat me met rust en bemoei je niet met mijn zaken’. Door liberaal filosoof en politicoloog Isaiah Berlin aangeduid als ‘negatieve vrijheid’. Maar deze vorm van vrijheid maakt mensen uiteindelijk onzeker omdat elke vorm van discipline ontbreekt.
Paternalisme
Dat is een andere kritiek die Dohmen heeft op het neoliberalisme: het ontbreken van sturing en richting, omdat paternalisme verafschuwd wordt. Ouders bieden te weinig discipline. Dohmen spreekt van ‘pedagogische verwaarlozing’. Kinderen vrij laten uit angst te sturend of te dwingend te zijn heeft niets met opvoeden te maken, wel met ‘laissez-faire’. En de jongere zelf, hoe ervaart die dat dan? Welnu, die zoekt zijn toevlucht tot het riool van de social media. Alleen en toch samen. Ze kunnen niet meer zonder hun mobieltje, scholen proberen hiervoor regels op te stellen.
Influencers
Is het paternalisme helemaal verdwenen? Welnee, want omdat ouders hun rol niet nemen neemt de invloed van de influencers alleen maar toe. Kwalijke figuren die jongeren de weg wijzen, vaak op basis van eigenbelang.
Zo zien we een maatschappij met alleen maar verliezers: ouders die niet weten wat ze moeten doen, jongeren die zoeken naar houvast en het onderwijs dat tekort schiet in de vorming van jongeren. Dan laten we organisaties waar deze jongeren ooit komen te werken nog even buiten beschouwing.
Positieve vrijheid
De jongeren hebben niet geleerd om na te denken over wat ze graag willen, waar ze voor staan, wat hun talenten zijn. Dat is de tegenhanger van negatieve vrijheid: ‘positieve vrijheid’. De ruimte krijgen om zelf je middelen te zoeken om je doelen te vervullen. Maar wie zichzelf niet vormt, wordt gevormd, is een pijnlijke waarheid.
Dohmen pleit in Iemand zijn voor weten wat en wie je wilt zijn op basis van zelfkennis. Dat zou een tegenwicht moeten vormen tegen het neoliberalisme. Tevens ziet hij het gecombineerd optrekken van een bestaansethiek (zelfzorg) en zorgethiek (de zorg voor de ander) als een belangrijke pijler voor de bildung.
Houtskoolschetsen
In zijn boek geeft hij de nodige houtskoolschetsen van wat er gedaan kan worden om te oefenen in het reflecteren en te bezinnen op jezelf. Hij stelt dat alle vormen van onderwijs hiermee aan de gang zouden kunnen. Wel merkt hij op dat de denkvaardigheden niet alleen op de vakken toegepast moeten worden, maar vooral op de leerlingen zelf. Hij huldigt het motto: ‘liever beter weten dan meer weten’. Ouders beveelt hij aan om allerlei type gesprekken te voeren met hun kind, maar ook om zich de nodige mediawijsheid eigen te maken.
Liberaal èn sociaal
Iemand zijn betekent voor Dohmen iemand zijn met de ander: liberaal èn sociaal. Deze begrippen lijken vandaag de dag natuurlijke tegenstellingen, maar dat is een misvatting. Dohmen heeft er ruim de tijd voor genomen om dat uit te leggen.
Iemand zijn is een boek dat kan afschrikken wegens zijn dikte, maar dat een duidelijk perspectief biedt aan opvoeders en leraren. Bied jongeren een vrije geest, waardoor zij kunnen leven in en met onzekerheid.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
