De Longlist voor de verkiezing van het Managementboek van het Jaar gaf opnieuw een breed spectrum aan onderwerpen te zien, maar wie het aanbod door de jaren heen wat gerichter volgt, zag daarin toch ook een aantal voorbeelden van de trends die al geruime tijd in de managementindustrie de toon zetten. Kunstmatige intelligentie bijvoorbeeld, hybride werken, duurzaam ondernemen en natuurlijk diverse aspecten van leiderschap. Minder trendy, en mogelijk daarom in die Longlist niet terug te vinden, is een thema dat in de loop der jaren een meer dan noemenswaardig pakket aan relevante boeken heeft opgeleverd: de zoektocht naar de meerwaarde van professionals in een turbulente omgeving. Soms spitst die zoektocht zich toe op een bepaald type professional, zoals in Adviseren vanuit het geheel (2015), waarin Paul Kloosterboer een herwaardering van intern advies bepleit. Vaker echter wordt de positie van professionals in het algemeen onder de loep genomen. Ik denk dan met name aan boeken als Queeste naar goed werk. Over krachtige professionals in een lerende organisatie van Manon Ruijters (2018) en Authentiek zelfvertrouwen (2020), waarin Jacqueline Brassey, Nick van Dam en Arjen van de Witteloostuijn duidelijk maken dat we moeten leren comfortabel te worden met onzekerheid in een competitieve wereld die ons voortdurend confronteert met moeilijke momenten. En die ‘we’ zijn dan professionals met en zonder leidinggevende verantwoordelijkheid.
Serieus probleem
Aan dit traag maar gestaag groeiende corpus voegt Dees van Oosterhout een nieuwe bijdrage toe onder de titel Rolswitch. Weer van waarde zijn Duidelijker kan het niet, dunkt me. In haar inleiding schetst zij een somber beeld. ‘Geregeld hoor ik mensen zeggen dat ze eigenlijk niet meer weten waarvoor ze dit werk nu precies doen. Dat ze het gevoel hebben niet meer bij te dragen aan de doelen waar ze in hun functie door gedreven worden.’ Nu gaat de onderbouwing van dit soort observaties vaak niet verder dan de ervaringen van de auteur in kwestie, maar dat is hier niet het geval. Onderzoek uitgevoerd door PwC wees enkele jaren geleden namelijk uit dat niet meer dan 28% van de respondenten – ‘werkenden’ in Nederland – zich volledig verbonden voelde met de purpose van de organisatie, terwijl net iets meer dan een derde zelfs aangaf geen idee te hebben welke waarde zij iedere dag creëerde. Er is dus sprake van een serieus probleem.
Taken worden rollen
De oorzaak moet volgens Van Oosterhout gezocht worden in het feit dat professionals allang niet meer doen waarvoor ze oorspronkelijk zijn aangenomen. ‘Ineens ben je bijvoorbeeld geen verpleegkundige meer, maar regieverpleegkundige. Of word je naast financieel adviseur ook product owner van een squad.’ Vooral dat laatste voorbeeld is belangrijk voor waar zij met haar betoog heen wil. Om de complexiteit aan te kunnen en flexibel te zijn, zijn we volgens haar namelijk nieuwe taken gaan vervatten in nieuwe rollen en daardoor kan het zo maar gebeuren dat je op één dag meerdere keren van rol verandert. Je bent bijvoorbeeld aangenomen als docent en dat doe je ook het meest: lesgeven. Maar binnen de organisatie waarvoor je werkt, wordt ook van je verwacht dat je eventuele verkoopsignalen uit een lesgroep oppikt en daarop actie onderneemt, zodat er uiteindelijk een offerte kan worden uitgebracht. Dat is een gegeven en daarvan moet je je bewust zijn, schrijft Van Oosterhout, omdat elke rol die je oppakt een eigen professionaliteit heeft; er komen andere competenties bij kijken. Je moet in staat zijn om gericht van positie en houding te wisselen en andere kennis, vaardigheden en tools in te zetten.
Professionaliseren
Van Oosterhout wil met haar boek iedereen die zich in het geschetste beeld herkent, helpen zich binnen de grenzen van het mogelijke verder te professionaliseren. Ze heeft daartoe het aantal mogelijke rollen teruggebracht tot vijf: projectleider, procesregisseur, programmamanager, adviseur en procesbegeleider. Aan iedere rol wordt vervolgens uitgebreid aandacht geschonken. Daarbij gaat het vooral om de vraag welke rolprofessionaliteit iedere rol vraagt. De basis daarvoor wordt gevormd door negen ankerpunten: het ik-moment, de definiëring van het soort resultaat en het soort opdracht, omgaan met onzekerheid, de wijze van sturing, de wijze van communiceren, het samenspel met de opdrachtgever, specifieke competenties, de gewenste rolwijsheid en ‘de beslagen spiegel’.
Pas op de plaats
Op het eerste gezicht lijkt de benadering die Van Oosterhout beschrijft, wat gekunsteld; bewerkelijk ook. Je kunt je afvragen of professionals daadwerkelijk meerdere keren per dag pas op de plaats maken om zich op de gewenste rolprofessionaliteit stil te staan. Maar gaandeweg wordt duidelijk wat zij haar lezers vooral wil meegeven: trap niet in de bekende valkuil van te snel van start gaan maar vertraag, zeker in het begin. Zorg ervoor dat duidelijk is wat precies van jou verwacht wordt, hoe je opdrachtgever succes definieert en, last but nog least, of jij wel voldoende bent toegerust voor deze opdracht. Alleen dan is de kans groot dat je als professional van waarde kunt zijn.
Toegevoegde waarde
Van Oosterhout noemt haar boek ‘een routekaart naar rolswitch’. Volgens haar is een succesvolle professional hiertoe in alle opzichten in staat. Blijf niet hangen in ‘Dit is mijn kracht, en daar blijf ik bij’, want iedereen heeft elke rol in zich, schrijft zij. Maar daar zal niet iedereen het mee eens zijn. Sinds bijvoorbeeld Deci en Ryan hun zelfbeschikkingstheorie presenteerden, weten we dat optimaal functioneren, welbevinden en professionele groei onder meer afhankelijk zijn van de mate waarin mensen zich competent voelen. Zo schuilt er lang niet in iedere docent een even goede acquisiteur. Maar dat is een van de weinige bedenkingen bij een handboek dat zijn weg naar iedere professional zou moeten vinden, omdat het daadwerkelijk iets toevoegt aan alles wat inmiddels over het thema geschreven is.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
