Is generatieve AI voor de meeste L&D-professionals nog onbekend terrein?
Ik vind dat een lastige vraag, omdat ik een antwoord niet kan onderbouwen met cijfers. Maar ik heb de indruk van wel. Dan ga ik af op de hoeveelheid vragen om training en ondersteuning die wij krijgen; daar zie ik nog wel een heleboel onbekendheid. Maar in het algemeen zie je zowel in het bedrijfsleven als in het onderwijs een heel wisselend beeld als het om het gebruik van generatieve AI-tools, zoals ChatGPT of MidJourney, gaat.
Je zou kunnen zeggen: dat is jammer, want generatieve AI heeft zoveel te bieden. Jullie noemen AI zelfs ‘een ideale technologie voor L&D.’ Waarvoor leent AI zich binnen deze discipline vooral?
Leren & Ontwikkelen omvat een breed scala aan activiteiten, waaronder het maken van trainingsmaterialen zoals el-learnings en handouts. Met behulp van AI kun je zulke content nu veel sneller ontwikkelen, waardoor je als L&D’er meer tijd overhoudt om je volledige rol te pakken. Je kunt je dan weer meer met strategische vraagstukken bezighouden, bijvoorbeeld meedenken over hoe je alle medewerkers van jouw bedrijf mee kunt krijgen in de ontwikkelingen op het gebied van AI. Want een heleboel bedrijven gaan AI introduceren en L&D heeft daarin ook de taak die mensen te re-skillen, dus nieuwe vaardigheden aanleren om ermee te kunnen werken. Maar ook meepraten over het aannamebeleid of de skills-gap analyse voor de toekomst: wat heeft ons bedrijf nodig aan nieuwe competenties en wat betekent dat voor onze vacatures of organisatiestructuur? Vragen waar de huidige L&D’er allemaal over moet nadenken, en waarbij je generatieve AI goed kunt inzetten als sparringspartner.
Is dat niet wat erg ambitieus: de L&D’er als strategisch adviseur? Heeft de doorsnee L&D’er daarvoor wel de kwaliteiten én, niet onbelangrijk, wordt hem of haar in de boardroom ook zo’n rol gegund? In de praktijk blijkt dat namelijk helemaal niet zo voor de hand liggend.
L&D gaat echt al lang niet meer alleen over trainen voor een klasje, een e-learning ‘bakken’ of een scriptje schrijven. De L&D afdeling is veel meer een strategische partner van de directie geworden in de afgelopen jaren. Chief Learning Officer - CLO - is tegenwoordig vaak een vast onderdeel van de C-Level functies bij grote organisaties. Dus ik snap wat je bedoelt, maar wanneer je als bedrijf vol inzet op de adoptie van AI-systemen, moet je je medewerkers daarin toch op de een of andere manier meenemen. Dat begint juist vanuit strategie, en vertaalt zich naar opleiden. Opleiden is geen doel, maar een uitkomst. Ik ga ervan uit dat je dat als manager niet zelf gaat doen. Daarvoor gebruik je de juiste mensen, die met behulp van AI ervoor zorgen dat iedereen daarin meekan. Die krijgt absoluut een meer strategisch karakter. Dat er in dit opzicht nog een wereld te winnen valt, dat ben ik wel met je eens.
Jullie bepleiten een verantwoord omgaan met AI. Betekent dat bijvoorbeeld zorgvuldig bepalen wat je er wel mee kunt en wat niet?
Onder de noemer ‘verantwoord’ vallen meerdere dingen. Onderzoeken laten inderdaad zien dat je AI voor een heleboel taken prima kunt gebruiken, maar voor een heleboel taken ook niet. Daar kom je alleen maar achter door met de techniek te leren werken. Daarbij moet je niet alleen kijken naar je persoonlijke effectiviteit, dus dat je bijvoorbeeld een e-mail door AI kunt laten schrijven. Daar zit niet de echte meerwaarde voor bedrijven; die vind je meer op procesniveau. Maar de inherente problemen van deze technologie zorgen er wel voor dat je deze niet overal klakkeloos kan inzetten. Zo bleek uit een recent onderzoek in Amerika dat wanneer je vraagt om een beeld van een CEO, je in negen van de tien gevallen een witte man krijgt. Stel je voor dat we alles klakkeloos overnemen wat AI ons geeft, dan versterken we daarmee mogelijk ook deze bias in onze organisatie. Dat zijn serieuze problemen, net als het risico op afhankelijkheid; het gevaar dat je een cognitieve taak op den duur niet meer zelf kunt. In sommige gevallen is dat niet erg, in andere wel. En dan heb ik het nog niet eens over de impact op het milieu, op de energierekening, uitbuiting van goedkope arbeiders en de risico’s op de verspreiding van misinformatie. De ethische kant van de zaak dus.
Is dat ook wat jullie onder ‘AI-geletterdheid’ verstaan?
Eigenlijk wel ja. Daarin zien we een heel instrumenteel aspect – het kunnen werken met deze tools, de grenzen kennen, de communicatieve vaardigheden die je nodig hebt – maar ook het meer ethische aspect. Dat valt ook onder AI-geletterdheid. Dat je op een haast filosofisch manier bezig bent en stilstaat bij vragen als: wat betekent deze technologie eigenlijk voor ons menszijn en hoe voorkomen we dat AI een soort graadmeter wordt voor wat goed of menselijk is? In het boek noemen we een aantal criteria voor AI-geletterdheid, zoals het kritisch kunnen beoordelen van de resultaten van een AI-systeem. Dat is heel belangrijk en om dat te kunnen doen heb je kennis van zaken nodig. Een voorbeeld: toen ik mijn eerste boek over AI schreef, heb ik een heel stuk over taalmodellen met behulp van ChatGPT geschreven. Maar ik ben geen technische machine learning expert, dus ik kon dat niet factchecken. Daarom heb ik uiteindelijk een menselijke machine learning expert opgezocht om te vragen: klopt het wat daar staat? Die heeft er toen nog wel wat foutjes uitgehaald. Je kunt zonder de juiste kennis AI dus niet een tekst over elk willekeurig onderwerp laten schrijven en daar zonder meer de verantwoordelijkheid voor nemen. Er zijn trouwens ook mensen die beweren dat je AI-tools als ChatGPT als een vervanging voor Google kunt inzetten, maar de hele basis van hoe een taalmodel werkt is nou precies waarom je dat niet zou moeten doen. Ook over dat soort mythes hebben we het in het boek.
Een L&D-professional zou volgens jullie onder meer ‘de bewaker van de human touch in het leerproces’ zijn. Wat bedoelen jullie daar precies mee?
Laat ik dat uitleggen aan de hand van een anekdote over de dataficatie van leren & ontwikkelen. Ik heb een aantal jaren voor de klas gestaan, op een basisschool in groep 7/8, en we hadden toen tabletonderwijs geïmplementeerd. Op een gegeven moment had ik een dashboard en daarop kon ik precies zien waar mijn leerlingen zaten in hun leerproces, hoe zij zich ontwikkelden, wat ze fout hadden en wat goed. Dat is prachtige techniek, die je ook prima in een organisatie kunt inzetten, maar het risico is dat we dat als enige venster gaan gebruiken naar de ontwikkeling van mensen. Dat we denken: okay, als iedereen alle knopjes op groen heeft staan, hebben wij ons werk goed gedaan. Dan verlíes je de human touch juist. We noemen dat in L&D daarom ook wel eens de ‘vinkjescultuur’; daar willen we vanaf. Het gaat bij leren immers niet alleen om kennis en vaardigheden, maar ook om socialiseren, jezelf ontwikkelen, met elkaar kunnen uitwisselen, de verbinding met elkaar aangaan. De EQ is soms net zo belangrijk als de IQ, alleen hoe meet je dat? Niet met een vinkje, denk ik. AI brengt als risico met zich mee dat we alleen nog maar door het venster van de techniek naar leren en ontwikkelen gaan kijken. Dat bedoelen we als we schrijven dat de L&D’er verantwoordelijk is voor het bewaken van de human touch.
Volgens jullie zouden met name taal en taalbewustzijn een hoofdrol spelen in het omgaan met generatieve AI. Ik neem aan dat jullie daarmee doelen op het schrijven van prompts.
Klopt. Vroeger was AI voorbehouden aan een select groepje ict’ers, die goed waren in programmeren, coderen, omgaan met systemen. Nu hebben we een nieuwe interface gecreerd die ons in staat stelt om via menselijke taal te interacteren met systemen en dat betekent dat prompting in de basis neerkomt op je goed kunnen uitdrukken. Als we steeds meer met gesproken taal in interactie gaan, betekent dat ook dat je communicatief taalvaardig moet zijn om uit te drukken wat je eigenlijk bedoelt.
Gaat het inderdaad vooral om taal en taalbewustzijn? Als ik kijk naar het PREPARE-raamwerk van Dan Fitzpatrick dat jullie in het boek gebruiken, denk ik dat het schrijven van een goede prompt allereerst analytische vaardigheden vraagt. Je moet de relevante aspecten van je vraag kunnen identificeren voordat je die aan de tool stelt.
Je bedoelt dus dat je eerst voor jezelf duidelijk moet hebben waaruit dat wat je wilt, bestaat. Dat klopt, dat valt wat mij betreft ook onder de AI-geletterdheid. Maar het middel om dat over te dragen, is taal. Dat PREPARE-raamwerk is eigenlijk een soort handvat om een mentale representatie te maken van waar-zoek-ik-eigenlijk-naar? Je moet de context helder krijgen en vervolgens moet je de woorden vinden om die context over te dragen. Overigens is er nog veel meer mogelijk dan alleen prompten, ook het eerdergenoemde automatiseren is erg in opkomst. Daarvoor is het inderdaad veel meer nodig om analytische vaardigheden te hebben om de huidige processen in kaart te brengen en hoe je die kunt automatiseren met AI. Daarom is het belangrijk om het onderscheid tussen AI als breed vakgebied en generatieve AI als subset te blijven benadrukken. AI is zo veel meer dan ChatGPT gebruiken voor de dagelijkse taken.
In alle ontwikkelingen die jullie schetsen, is de rol van de beroepsopleidingen bepaald niet onbelangrijk, met name die voor L&D, HRM en P&O. In welke mate hebben die generatieve AI inmiddels een plaats gegeven in de diverse curricula?
Nog niet zo veel, ben ik bang. Toevallig heeft een van de bacheloropleidingen voor L&D’ers ons boek vanaf september op de literatuurlijst gezet. Je ziet dat het onderwijsveld hier wel mee bezig is, zeker de opleidingen die je nu noemt. Maar onderwijs is helaas geen sector die snel meegaat met innovaties. De intentie is er, maar men is zoekende naar hoe dit te implementeren. Wat dat lastig maakt is onder meer het feit dat je je onderwijs moeilijk kunt aanpassen aan een situatie die we nog niet kennen. Want de ontwikkelingen gaan zo snel, over een jaar kan dat hele AI-verhaal weer helemaal anders zijn. Neem daarbij ook nog de torenhoge werkdruk. Dat alles zorgt ervoor dat het onderwijs op dit gebied op de ontwikkelingen achterloopt. Maar er wordt wel aan gewerkt. Het programma Npuls, een landelijk programma van de MBO Raad, Vereniging Hogescholen, Universiteiten van Nederland en SURF, geeft hier ook echt een boost aan door dingen te publiceren en nationale en lokale activiteiten te organiseren, zoals de Week van AI voor het hoger onderwijs. Dus in het onderwijs begint langzaam maar zeker te komen.
In het bedrijfsleven zie je over het algemeen meer vrijheid om te experimenteren en zijn de incentives ook anders. Kosten-batenanalyses worden daar sneller ingezet bij innovatie en dan is de rekensom vaak snel gemaakt. Generatieve AI is als systeemtechnologie zo disruptief dat je eigenlijk niet níet mee kan gaan. Daarbij komt de waarde van de L&D’er weer naar boven drijven, die de impact van dit alles moet kunnen inschatten en op basis daarvan actie onderneemt. Maar dan nu met een nieuw handig instrument in de vorm van een hulpje in de broekzak die dat proces net even beter, leuker en sneller maakt.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
