Waarom koos je voor het schrijven van een boek over oudste dochters?
Zonder dat ik het wist werkte ik al jarenlang met oudste dochters. Als coach werkte ik veel met vrouwen op leiderschapsposities. Ik kwam erachter dat deze groep voor een groot deel bestaat uit oudste dochters. Daarbij herkende ik steeds dezelfde eigenschappen. Maar ik zag ook dat de vrouwen uit deze groep zichzelf groter maken dan dat ze zijn of dat ze zich blijven aanpassen, ten koste van hun eigen (werk)geluk of het zetten van een volgende stap. Dat komt omdat ze patronen van vroeger meenemen naar hun volwassen leven en reageren vanuit het kind dat zich telkens moest aanpassen. Ze staan daarmee niet op hun volwassen plek in het familiesysteem.
Wat bedoel je met je volwassen plek innemen in het familiesysteem, en waarom is dit belangrijk?
Familiesystemen zijn systemen van liefde. Je bent als kind afhankelijk van je ouders. Als kind doe je er onbewust alles aan om het goed te laten gaan met je ouders. Je kunt dan gaan zorgen voor je ouders of bijvoorbeeld gaan bemiddelen als je voelt dat er spanning is tussen je ouders. De patronen die je als kind ontwikkelt en heel helpend waren, kunnen je als je volwassen bent belemmeren omdat je je groter maakt dan je bent of je aanpast en je kleiner maakt. Het is belangrijk dat je wanneer je volwassen bent, je trouw en loyaal bent aan jezelf in plaats van te veel aan anderen. Een familieopstelling, een methode om zicht te krijgen op onbewuste patronen en dynamieken in het gezin, kan dan helpen om je eigen volwassen plek in te nemen in het familiesysteem zodat je je vrijer voelt om je eigen keuzes te maken.
Wanneer je niet trouw bent aan jezelf, lekt de energie lekt weg en kan je fysieke klachten ervaren. Je bent fysiek wel aanwezig bij je kinderen of op je werk, maar emotioneel niet beschikbaar. Op de werkvloer uit zich dat in werk overnemen van anderen - omdat je denkt dat jij iets het beste kan - in plaats van hen te leren het zelf te kunnen. Op die manier blijf je brandjes blussen en kom je niet toe aan je eigen langetermijnperspectief. Dat gaat op een gegeven moment frustreren. Als je je volwassen plek inneemt, dan komt daar vaak schuldgevoel bij kijken, omdat je ontrouw wordt aan hoe je het in het familiesysteem hebt geleerd. Je schuldig maken is dus een goed teken.
In je boek staat dat er minimaal 30 procent vrouwen op leiderschapsposities terecht moeten komen als we tot inclusievere besluitvorming willen komen. Vandaag de dag zijn er nog steeds minder vrouwen dan mannen op topposities en verdienen vrouwen gemiddeld 13 procent minder per uur dan mannen. Welke rol kunnen oudste dochters hierin spelen?
Door zich uit te spreken en ook als het ongemakkelijk wordt onderwerpen aan te kaarten. En dat kan deze groep, want ze zijn vanaf jongs af aan al gewend om te pionieren: voor het eerst alleen naar school, voor het eerst studeren. Een klant van mij was vijf jaar lid van een MT en zij kwam erachter dat zij 1000 euro per maand minder verdiende dan haar mannelijke collega’s, terwijl ze allemaal dezelfde verantwoordelijkheden hadden. Wat doe je dan? Als je het niet bespreekt, dan houd je een financieel gat van 60.000 euro. Uiteindelijk is dit gecorrigeerd - met terugwerkende kracht. Niet alleen belangrijk voor haar, maar ook voor haar vrouwelijke collega’s. Het belang van het grotere geheel weegt zwaarder dan je ongemakkelijk voelen.
Vrouwen hebben nooit geleerd om te onderhandelen, niet op school en maar weinig van hun ouders. Als vrouwen hebben we ook meer vaardigheden te leren op dit gebied. Het risico op persoonlijke kritiek en ongemak is groot. Succesvolle voorbeelden spelen hier een grote rol in.
Waardoor blijft het leiderschap van oudste dochters toch vaak verborgen?
Omdat oudste dochters vaak zichzelf niet zien als leiders. De mensen om hen heen zien het eerder dan zijzelf. Ze zijn het wel al, bestuurders of managers in bedrijven of ondernemers, maar als je het ze vraagt dan krijg je regelmatig een ontkennend antwoord. Deze groep is nog opgegroeid met het beeld van een machtige man in pak die met de scepter zwaait. Oudste dochters zijn in plaats daarvan meer op verbinding gericht: liever schuiven zij anderen naar voren als er credits voor iets moeten worden genomen. Niet zijzelf zijn verantwoordelijk voor een succes of winst, maar ze noemen het vaak een ‘gezamenlijk resultaat’. Tegelijkertijd zijn oudste dochters vaak kritisch op wat ze beter hadden kunnen doen.
Waarom is het van belang om als oudste dochter je eigen definitie van leiderschap te omarmen?
Omdat vrouwen op die manier sneller en vaker de posities innemen waar belangrijke besluiten worden genomen. Ik ben ervan overtuigd dat meer vrouwen op leiderschapsposities zorgt voor een betere wereld. Maar het moet je ook wel gegund worden. Je krijgt lang niet altijd de kans als vrouw om directeur of bestuurder te worden. Vrouwen moeten zich toch vaak eerst bewijzen en ze worden ook persoonlijk beoordeeld, op hun uiterlijk bijvoorbeeld of hoe ze hun werk combineren met het gezinsleven. Maar ik vind het belangrijk om deze discussie constructief te houden: mannen en vrouw moeten het naast elkaar doen. Er zijn alleen bepaalde onderdelen van het systeem waarin we allemaal zijn opgegroeid die scheef zijn. Daar moeten zowel mannen als vrouwen zich bewust van zijn. En bij sommige organisaties is dit systeem ook niet te veranderen en word je aan alle kanten tegengewerkt. In die gevallen zie ik dat vrouwen vaak hun eigen systeem beginnen waarin ze gelijk aan de top komen te staan, zoals het starten van een eigen onderneming.
Wat zijn de meest voorkomende uitdagingen die vrouwen onderweg tegenkomen?
Grappig genoeg zijn dit vaak mensen die dicht bij deze vrouwen staan. Familie en vrienden die vanuit goedbedoelde bezorgdheid vragen ‘zou je nou wel je baan opzeggen om te ondernemen, je hebt het nu toch goed?’ We moeten elkaar juist ondersteunen als we spannende stappen zetten. Je omringen met vrouwen die ook grote dromen hebben helpt, anders kan deze weg best alleen voelen. Daarnaast kunnen we onszelf ook behoorlijk tegenwerken door keuzes te blijven maken vanuit angst. Op een gegeven moment moet je er bij het maken van een grote stap op vertrouwen dat het uiteindelijk goedkomt en dat je je redt. Voor mij was het moment dat ik koos voor het ondernemerschap. In mijn beleving gaf ik mijn zekerheid op, terwijl ik vond dat ik een verantwoordelijkheid had voor mijn gezin. Mijn grootste uitdaging was dan ook toegeven dat ik hulp nodig had, op alle vlakken: mijn man, mijn coach en ja, zelfs bij het schrijven van dit boek mijn uitgever. Het lijkt alsof er een soort taboe rust op het vragen om hulp. Oudste dochters hebben dit misschien ook minder goed geleerd vroeger. Ik zie nu in hoe waardevol een netwerk is waarmee je kan sparren. Op die manier kan je net even dat duwtje in de rug krijgen om door te gaan met waar je in gelooft én tegelijkertijd voor jezelf te blijven zorgen.
Over Fidessa van Rietschoten
Fidessa van Rietschoten is freelance journalist en tekstschrijver. Na haar studies kunstgeschiedenis en erfgoedstudies, liep zij stage bij Het Parool en Residence. Momenteel schrijft zij voor o.a. FD Persoonlijk, Quote en Harper’s Bazaar over kunst en interieur, de werkplek, tijdgeest/generaties en bijzondere ondernemersverhalen.
