Ondernemingsraad en klimaattransitie

Ondernemingsraad en klimaattransitie I
Colofon IV
Voorwoord 13

1. De opwarming van de aarde 15
1.1 Inleiding 15
1.2 Het klimaat op aarde 16
1.2.1 De atmosfeer op aarde 17
1.2.2 De ijstijden en klimaatverandering 18
1.2.3 Naar een stabiel klimaat 20
1.3 De agrarische samenleving 21
1.4 Industrialisatie 25
1.4.1 De eerste fabrieken 25
1.4.2 Klimaat en industrialisatie 26
1.5 Toename gebruik van fossiele brandstoffen 28
1.5.1 Het aardgas 29
1.6 De invloed van de mens 29
1.6.1 Onderzoeksmethoden 30
1.6.2 Constateringen 31
1.7 De opwarming neemt toe 32
1.8 De club van Rome 37
1.9 Wereldwijde bezorgdheid 38

2. Wat staat er in de Klimaatakkoorden? 43
2.1 Inleiding 43
2.2 Van Kyoto tot Madrid 43
2.2.1 De eerste klimaatconferentie 43
2.2.2 Het Kyoto-protocol 44
2.2.3 Inhoud Kyoto-protocol 44
2.3 Het Akkoord van Parijs 45
2.3.1 Doelen 46
2.4 Het Nationale Energieakkoord 47
2.5 Het Nederlands Klimaatakkoord 48
2.6 De organisatie van het Klimaatakkoord 49
2.7 De maatregelen 50
2.7.1 De sectortafel gebouwde omgeving 50
2.7.2 De sectortafel mobiliteit 51
2.7.3 De sectortafel industrie 51
2.7.4 De sectortafel landbouw en landgebruik 52
2.7.5 De sectortafel elektriciteit 53
2.8 Samenvatting Klimaatakkoord 53
2.9 Redden we het ermee? 55

3. Visies en klimaattransitie 59
3.1 Inleiding 59
3.2 De Green Deal van Europa 59
3.3 De circulaire economie 61
3.3.1 Twee kringlopen 62
3.3.2 Systeembenadering 63
3.3.3 Modulair ontwerpen 63
3.4 Van Cradle to Cradle 63
3.4.1 De principes 64
3.4.2 Afval is voedsel 64
3.4.3 Upcycling 65
3.4.4 C2C-certificering 65
3.5. People, Planet en Profit 66
3.5.1 De grondlegger 66
3.5.2 De 3 P’s toegelicht 67
3.6 Duurzaam ondernemen 68
3.6.1 Definitie 68
3.6.2 Sustainability 69
3.6.3 Vier duurzaamheidprincipes 70
3.6.4 Keurmerken 70
3.7 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 71
3.7.1 MVO 71
3.7.2 IMVO 72
3.8 Afvalmanagement, milieu en de ladder van Lansink 74
3.9 De 17 SDG’s 75
3.10 Overige visies 77

4. Broeikasgassen en andere stoffen 81
4.1 Inleiding 81
4.2 Broeikasgassen 81
4.3 Waterdamp 85
4.4 Koolstofdioxide 86
4.5 Methaan 88
4.6 Lachgas 89
4.7 Stikstof 90
4.8 Ozon 91
4.9 Fluorgassen 92
4.10 Ammoniak 94
4.11 Fosfaten 95
4.12 Zwavelhexafluroide 96
4.13 Stikstoftrifluoride 96
4.14 Pfas 97

5. Klimaatmaatregelen 101
5.1 Inleiding 101
5.2 Zonne-energie 102
5.2.1 Toepassingen van zonne-energie 103
5.2.2 De Barneveldse zonneladder 105
5.3 Windenergie 107
5.3.1. Windturbines 108
5.3.2 Voordelen van windturbines 110
5.3.3 De nadelen van windmolens 111
5.3.4 Kleine windmolens 111
5.4 Waterstof 112
5.4.1 Productie van waterstof 112
5.4.2 Groene waterstof 113
5.4.3 Het gebruik van waterstof 114
5.5 Warmtepompen 115
5.5.1 De werking van een warmtepomp 115
5.5.2 Soorten warmtepompen 116
5.6 Geothermie 117
5.7 Waterkracht 119
5.8 Biomassa 121
5.8.1 Afval? 122
5.8.2 Biomassa en duurzame stroom 122
5.9 Biogas 124
5.10 Restwarmte 126
5.11 Groene daken 127

6. Klimaatbeleid in bedrijven en instellingen 133
6.1 Inleiding 133
6.2 De CO2-prestatieladder 133
6.3 Verduurzaming van gebouwen 134
6.3.1 Verduurzaming 134
6.3.2 Maatregelen en beleid 135
6.3.3 Energielabel C 135
6.3.4 Een energieneutraal gebouw 136
6.3.5 Wetten en regels 138
6.4 Beperking van uitstoot 138
6.4.1 Vormen van uitstoot 138
6.5 Groene stroom 139
6.5.1. Wat is groene stroom? 139
6.5.2 Kanttekeningen 140
6.5.3. Het bedrijf en groene stroom 141
6.6 Plastic en verpakking in de ban 141
6.6.1 Plastics 141
6.6.2 Producten van plastic 142
6.6.3 De plasticsoep 143
6.6.4 Microplastics 144
6.6.5 Terugdringen van kunststof en kunststofverpakkingen 145
6.6.6 Andere verpakkingen 145
6.7 Duurzame logistiek en e-commerce 146
6.7.1 Logistiek world wide 146
6.7.2 E-commerce en klimaat 147
6.8 De MVO-prestatieladder 147

7. Kosten en opbrengsten van de klimaattransitie 151
7.1 Inleiding 151
7.2 Wat kost de klimaattransitie? 152
7.2.1 Financiering van klimaatmaatregelen 152
7.2.2 Taakgroep Financiering 153
7.2.3 Aandachtspunten bij financiering 154
7.3 ETS, emissiehandel in Europa 155
7.3.1 Werking ETS 155
7.3.2 Kritiek op het ETS 156
7.4 De CO2-heffing 157
7.4.1 Wet op de CO2-heffing 158
7.4.2 Commentaar op CO2-heffing 158
7.5 Het Kolenfonds 159
7.6 SDE-subsidie 160
7.6.1 Van MEP naar SDE 161
7.6.2 SDE++ 161
7.7 De salderingsregeling 163
7.8 Overige subsidies en kosten 164
7.9 Van het gas af 166
7.9.1 De NAM en aardgas 166
7.9.2 Het belang voor de Staat 167
7.9.3 Bodemdaling 168
7.9.4 Politieke besluitvorming 168
7.9.5 Het Klimaatakkoord en aardgas 169

8. De wetenschap over de klimaattransitie 171
8.1 Inleiding 171
8.2 Het IPCC 172
8.2.1 Het VN-klimaatpanel 172
8.2.2 Doel en aanpak 172
8.2.3 Werkwijze 173
8.3 De Klimaathelpdesk 174
8.4 De Technische Universiteiten 175
8.4.1 De Technische Universiteit Delft 176
8.4.2 De Technische Universiteit Eindhoven 176
8.4.3 De Universiteit Twente 178
8.5 Wageningen University en Research 178
8.6 Universiteiten en klimaat 180
8.6.1 De Universiteit van Amsterdam 180
8.6.2 De Vrije Universiteit Amsterdam 181
8.6.3 De Universiteit van Groningen 182
8.6.4 De Universiteit van Leiden 182
8.6.5 De Universiteit Maastricht 183
8.6.6 De Radboud Universiteit Nijmegen 184
8.6.7 De Erasmus Universiteit Rotterdam 184
8.6.8 De Universiteit van Tilburg 185
8.6.9 De Universiteit van Utrecht 186
8.7 Onderzoeksinstituten en klimaattransitie 187
8.8 Kritiek op klimaatbeleid 190
8.9 Wetenschappelijke tegenstanders 192
8.9.1 Frits Böttcher 193
8.9.2 De Twijfelbrigade 194

9. De overheid en klimaattransitie 197
9.1 Inleiding 197
9.2 De overheid probeert te reguleren 198
9.2.1 Milieu 198
9.2.2 Milieubeleid 199
9.2.3 Wet Milieubeheer 200
9.3 SER-adviezen: energietransitie en klimaattransitie 201
9.3.1 De SER 201
9.3.2 Adviezen over energie en klimaat 202
9.4 Werkgeversorganisaties en klimaattransitie 203
9.4.1 Het VNO-NCW over de energie-en klimaattransitie 204
9.4.2 De AWVN over de energie-en klimaattransitie 205
9.4.3 LTO Nederland over de energie-en klimaattransitie 206
9.4.4 MKB Nederland over de energie-en klimaattransitie 207
9.5 Werknemersorganisaties en klimaattransitie 207
9.5.1 De FNV en klimaattransitie 208
9.5.2 Het CNV en klimaattransitie 210
9.5.3 De VCP en klimaattransitie 211
9.6 De RES: regionaal beleid 212
9.7 Stichting Urgenda 213
9.8 Branche-organisaties nieuwe sectoren 214
9.9 Milieu-organisaties 216
9.9.1 Greenpeace 216
9.9.2 Milieu Centraal 217
9.9.3 Milieudefensie 217
9.9.4 Natuur en Milieu 218
9.9.5 Natuur en Milieufederatie Nederland 218

10. Politiek en klimaattransitie 221
10.1 Inleiding 221
10.2 Visies politieke partijen op de klimaattransitie 222
10.3 Verkiezingsprogramma’s 2021-2025 228
10.4 Weerstand bij boeren 237
10.5 De bouwers 239
10.6 De burgers 241
10.7 Verzet tegen biomassa 244
10.8 Jongeren en klimaattransitie 245

11. Medezeggenschap en klimaattransitie 249
11.1 Inleiding 249
11.2 De WOR en de klimaattransitie 252
11.2.1 Het informatierecht 252
11.2.2 Het scholingsrecht 253
11.2.3 OR-commissie 253
11.2.4 Het adviesrecht 254
11.2.5 Het instemmingsrecht 255
11.2.6 Het initiatiefrecht 256
11.2.7 Het controle- en zorgrecht van de ondernemingsraad 256
11.2.8 De cao en klimaat 257
11.3 De pro-actieve OR en de klimaattransitie 257
11.4 De klimaattransitie en het OR-werk 259
11.4.1 Kennis en inzicht 259
11.4.2 Politieke spanning 259
11.4.3 Kosten en opbrengsten 260
11.4.4 Aansturing OR 260
11.4.5 Veranderingen in de organisatie 260
11.5 Artikel 24-overleg en de klimaattransitie 261
11.5.1 Wat staat er in artikel 24? 261
11.6 Visie OR en bedrijf op de klimaattransitie 263
11.6.1 Visies samengevat 263
11.7 Strategisch beleid en klimaat 265
11.8 Een klimaatzorgsysteem 266
11.9 Gluren bij de buren 268

12. Aan de slag met de energie- en klimaattransitie 273
12.1 Inleiding 273
12.2 Een gefingeerde adviesaanvraag over energietransitie 274
12.3 De adviesaanvraag gefileerd 277
12.4 De klimaatvragen van de OR 278
12.5 Een checklist voor de klimaattransitie 280
12.6 Aan de slag met de klimaattransitie 281
12.7 Voorbeeld klimaatenquête aan de achterban 283
12.8 Vragen voor een klimaat-hei-sessie 287
12.9 Een klimaatovereenkomst 288

Bijlage 1 - Geraadpleegde literatuur 291
Bijlage 2 – Internet: algemeen 293
Bijlage 3 - Afkortingen 295

Over de auteur 299