Het lijkt een universele wens: om te kunnen gedachtenlezen. Zou het kunnen dat er kleine, bijna verborgen signalen en patronen in de communicatie zijn die vertellen wat iemand écht denkt of voelt? Als je die signalen kent, kan je er op inspelen. Handig voor politieagenten, politici, verkopers enzovoort.
Kenmerken
Boeken die claimen inzicht te bieden in signalen en patronen hebben gezamenlijke kenmerken. De titel en beschrijving suggereren dat het geheim onthuld is. Verderop in het boek wordt vaak duidelijk dat het allemaal iets complexer is. Voorbeelden van zulke boeken zijn Ik weet dat u liegt, Iedereen kan gedachtelezen en Bodylanguage.
Wetenschappelijk
Ook dit boek heeft een suggestieve titel: Ik heb jou wel door. De achterflap belooft kennis waarmee je elk gesprek kunt verbeteren. Het meest overtuigende woord in de beschrijving: wetenschappelijk.
Marketing
Ilgen zet in met een inleidend stuk, dat veel weg heeft van een marketingtekst. Eerst het probleem: we interpreteren elkaars gezichtsuitdrukkingen vaak niet goed. Dan zijn idee, dat een onderzoek werd. En de oplossing: een methode - nuttig voor iedereen die communiceert.
Geschiedenis
In de eerste drie hoofdstukken schetst Ilgen een geschiedenis. Het gaat over de betekenis van gezichtsuitdrukkingen - hoe is de kennis geëvolueerd? Het is een grove schets. De oudheid, Darwin (die er een boek over schreef) en de beroemde emotietheorie van Ekman. Hoewel die laatste door drie decennia kritiek gerelativeerd is, blijven de zes basisemoties hangen in ons collectief denken.
De meest recente visie is de sociaal-functionele theorie. Vernieuwend, omdat het interactie en context veel meer naar voren brengt. Ilgen gaat nog verder. Hij combineert persoonlijkheid en communicatie, een idee dat de basis is voor zijn onderzoek.
Model
Vanaf hoofdstuk 4 presenteert Ilgen zijn INSA-model. Hij onderscheidt een aantal veelvoorkomende gezichtsuitdrukkingen. Die sorteert hij en koppelt ze aan persoonlijkheid. Dit gaat op basis van vragenlijsten aan de proefpersonen. Het model heeft twee assen met vier basistypen: Aanpassen - Handelen en Analyseren - Toenaderen.
Elk basistype is in een apart hoofdstuk uitgelegd. Steeds komt het algemene gedrag en de behoefte aan bod, is er een alinea over zelfinzicht, gaat het over kenmerken in een team en als leider.
Na de basistypes bespreekt Ilgen combinaties in uitdrukkingen. Het is een aanvulling in zijn model, wat het aantal mogelijke patronen vergroot van vier naar dertien.
Bij de les
De opeenvolgende hoofdstukken over types in expressie zijn informatief, maar bij doorlezen wat monotoon. Daardoor ben ik minder bij de les in het laatste deel van dit boek. Het komt neer op het gebruik van het model: voorbereiding en een open, observatieve houding zijn belangrijk.
Vragen
Dit boek roept vragen op. Wat is bijvoorbeeld het verband tussen gezichtsuitdrukkingen en andere lichaamsexpressies? En wanneer je alleen naar het gezicht kijkt, welke invloed hebben permanente kenmerken als gezichtsopbouw? Laat iemand met dieper liggende ogen en hangende oogleden vanzelf meer uitdrukking zien van een bepaald type? Als dat zo is, dan gaat Ilgen terug naar oude opvattingen over lichaamsbouw en aard.
Wetenschappelijk
Een andere vraag gaat over de waarde van de wetenschappelijke basis. Ilgen heeft voor zijn model een onderzoek uitgevoerd samen met de Universiteit van Amsterdam. Maar de wetenschappelijke vuistregel is: één onderzoek is geen onderzoek. Er is veel meer onderzoeksdata nodig, zodat metastudies eventueel kunnen bevestigen wat dit boek stellig beschrijft.
Contrast
Ilgen presenteert zijn INSA-model als de oplossing voor misverstanden in communicatie. Dat contrasteert met andere boodschappen in dit boek. Hij zegt namelijk ook dat nonverbale communicatie onderdeel is van een complex proces. Ook noemt hij de claims van andere boeken niet realistisch of commercieel beïnvloed, twee dingen die ook op dit boek van toepassing zijn.
Conclusie
Dit boek geeft een nieuwe kijk op nonverbale boodschappen. Dat is een verdienste. Wanneer je de informatie combineert met andere boeken kan je er zeker voordeel mee behalen. Het biedt geen universele oplossing, daarvoor blijft (nonverbale) communicatie vooralsnog te complex.
Over Hans de Witte-van Mierle
Hans de Witte - van Mierle is adviseur, projectmanager en trainer. Hij werkt in het sociaal domein, met als specialisaties participatie, gedragsverandering, brede samenwerking en transitietrajecten.
