Empathische vormen van leiderschap zijn populair in een cultuur waarin het Rijnlandse denken dominant is. Wie googelt op woorden als ‘empathisch leiderschap’, ‘moreel leiderschap’, ‘ethisch leiderschap’, en natuurlijk ‘transformationeel leiderschap’ stuit geheid op een waslijst aan mogelijkheden voor nadere kennismaking. Boeken, artikelen, seminars, masterclasses; je kunt het zo gek niet bedenken. In dat rijtje hoort eigenlijk ook ‘dienend-leiderschap’ thuis. Het begrip zelf is weliswaar bekend, maar merkwaardig genoeg is er in Nederland nog maar weinig over gepubliceerd. Voor zo ver ik weet was Nuijten een van de eersten.
Even een klein stukje historie. Het paradigma dienend leiderschap – servant-leadership – is ontwikkeld door de Amerikaan Robert Greenleaf. We schrijven dan eind jaren ’60. Hij constateerde dat Amerika in een leiderschapscrisis verkeerde en zocht de oorzaak daarvan bij het bedrijfsleven. Leiders bleken niet in staat hun mensen te dienen, waardoor zij ze ook niet konden leiden. De novelle Reis naar het Morgenland van de Duitse auteur Herman Hesse bracht hem tot het inzicht dat een grote leider in de eerste plaats een dienaar is. Dit inzicht inspireerde hem tot het schrijven van een boek dat nog steeds als gezaghebbend op dit gebied geldt: De dienaar als leider (1970).
Het boek inspireerde op zijn beurt Inge Nuijten tot een serieus promotieonderzoek en een proefschrift dat uiteindelijk in boekvorm de titel Echte leiders dienen kreeg. En nu is er dan een vervolg, als we het zo noemen mogen: minder wetenschappelijk, vooral praktisch van aard. Centraal staat de vraag hoe je dienend leiderschap kunt vormgeven.
Daarbij zijn de acht kenmerken van dienend leiderschap die Nuijten tijdens haar promotieonderzoek ontdekte, leidend: authenticiteit, bescheidenheid, rentmeesterschap, verantwoordelijkheid, empowerment, vergeving, waardering, en moed. Minstens zo belangrijk zijn de twee basisprincipes van dienend leiderschap: de kwaliteit van je aandacht en je intentie. Samen vormen zij de backbone van wat Nuijten zelf een ‘ultrapraktisch boek’ noemt.
Wat betekent dat precies? Niet alleen wat iedere lezer zich daarbij waarschijnlijk voorstelt, namelijk veel praktijkvoorbeelden en oefeningen. Daaraan is geen gebrek. Maar ook de schrijfstijl die Nuijten hanteert, kan als tool worden beschouwd. Ze neemt haar lezers letterlijk bij de hand, legt uit wat de verschillende kenmerken in de praktijk betekenen maar ook waar het fout kan gaan; waar zij zelf in de fout ging ook. Daarbij blijft haar tone of voice altijd opgewekt en positief: je kunt het! Het is mij immers ook gelukt!
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat deze stijl aan mij niet besteed is. Nuijtens relaas krijgt daardoor bijna iets evangeliserend. Daar draagt ook haar woordgebruik aan bij. Ze spreekt haar lezers aan als ‘verschilmakers’ en in plaats van een voorwoord heeft haar boek een ‘verwachtingswoord’. Nuijten verwacht namelijk dat haar lezers veel aan het boek zullen hebben. Dat hoeft van mij allemaal niet. Maar goed, smaken verschillen.
Rest nog de vraag hoe robuust de adviezen zijn die zij geeft. Anders gezegd: blijven die overeind wanneer je ze toetst aan de inzichten over gedragsverandering die de veranderkundige literatuur te bieden heeft? Je zou het door het opwekkingskarakter van haar schrijfstijl misschien niet direct zeggen, maar dat is wel degelijk het geval. Nuijten geeft dezelfde adviezen als bijvoorbeeld Ben Tiggelaar in zijn boek De Ladder en Thijs Leenman in Verandergedrag. Zij onderbouwen hun tips & trucs echter wel nadrukkelijk met wetenschappelijk bewezen of tenminste evidence based inzichten en dat doet ze een stuk geloofwaardiger overkomen. Je zou dus kunnen zeggen dat Nuijten zichzelf tekort heeft gedaan door in dit boek het wetenschappelijk bewijs niet zo doorwrocht te verwerken als in Echte leiders dienen. Want wat zij haar lezers wil meegeven, snijdt wel degelijk hout.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
