Chaordisch organiseren - 'Biedt volop kansen om mislukkingen te beperken'

Chaordisch organiseren van Nicoline Mulder is een intrigerend boek waarin twee tegenpolen worden verenigd: chaos en orde. De belofte van deze samensmelting? Minder mislukkingen. Dit door de complexiteit van hedendaagse organisaties beter te begrijpen, te beïnvloeden en daarmee te benutten.

Nicoline Mulder promoveerde in 2012 op een andere aanpak voor complexe projecten. Dit is het type projecten met vele betrokkenen en dito belangen, vele onzekerheden, vele met elkaar samenhangende én veranderlijke factoren. Het type projecten waarvan we inmiddels allemaal wel weten dat een pure planning & control aanpak niet werkt. Haar onderzoek resulteerde in het boek Value-based Project Management, in 2013 door de Orde van Organisatieadviseurs uitgeroepen tot ‘Boek van het jaar'. Geen gek idee dus, om wat in de praktijk ‘chaordisch projectmanagement' is gaan heten te verbreden tot complexe organisaties. Met als resultaat het boek Chaordisch organiseren: complexiteit in organisaties begrijpen, benutten, beïnvloeden.   

Het prachtige voorwoord van hoogleraar Implementation and Change Management Thijs Homan komt gelijk goed binnen. Het gaat over de dubbelrol van taal in organisaties. Volgens Thijs Homan is taal niet alleen een neutrale ‘codeerder van boodschappen' van de werkelijkheid. Taal creëert ook een éigen werkelijkheid. Zo domineert in onze managementwereld de taal van ontwerp- en besturingsdenken. Uit een samenspel van begrippen, concepten en redeneerwijzen ontstond de afgelopen decennia een waar managementdiscours, dat zich nog steeds richt op beheersing en controle. Onbewust is dit een ‘gewoontetaal' geworden. Alleen, volstaat dit managementdiscours nog wel in onze huidige VUCA-wereld, met volop volatiliteit, onzekerheid, complexiteit en ambiguïteit? De vraag stellen is ‘m soms beantwoorden. Als antwoord biedt Nicoline Mulder ons een alternatieve ‘complexiteitstaal', ontwikkeld vanuit het complexiteitsdenken en met chaordisch organiseren als kernbegrip.

Geheel in lijn met de ondertitel is het boek ordelijk opgebouwd, in drie delen. Deel 1 gaat over complexiteit begrijpen en beslaat bijna de helft van het boek. Het begint met het fundamentele verschil tussen gecompliceerd en complex, aan de hand van een herkenbaar Ikea-voorbeeld: ‘Alles wat van Ikea komt is gecompliceerd'. Je kunt het immers in elkaar zetten en weer uit elkaar halen, waarbij dat overigens best ingewikkeld kan zijn. Gecompliceerd gaat over in complex door niet-voorziene invloeden van buitenaf. Voortbouwend op het Ikea bouwpakket: 'Iemand komt een plankje lenen of doneert een zakje schroefjes die veel lijken op, maar net anders zijn dan de schroefjes uit het pakket'. Complexiteit kent zo vele variabelen en relaties tussen die variabelen, die ook nog eens op een onvoorspelbare manier veranderen in de tijd.

Dit eerste deel over het begrijpen van complexiteit begint dus goed. Allengs vind ik dat minder worden, bijvoorbeeld omdat ik door de vele bomen het bos wat uit het oog verlies. Zo vraag ik me af wat de functie is van de zogenoemde ‘agent-based modellen'. Wat kan de gemiddelde lezer daar mee? Een ander punt is het voor mij gekunstelde onderscheid tussen vlinders en risico's. Je kent waarschijnlijk het ‘vlindereffect' uit de chaostheorie: luchtverplaatsing door de vleugeltjes van een vlinder in het Braziliaanse regenwoud kán (hoeft niet) uitgroeien tot een orkaan in Nederland. Vlinders staan hier voor zwakke, onvoorspelbare signalen de zich kunnen ontwikkelen tot mega-effecten. ‘Een risico kun je van tevoren bedenken; een vlinder niet, die verschijnt', aldus Nicoline Mulder. Volgens mij is er juist een relatie tussen beide, de vlinder kán immers bijdragen aan het optreden van een serieus risico. Het serieus nemen van zwakke signalen kan zo in hoge mate bijdragen aan het tijdig omgaan met risico's, juist in complexe situaties en organisaties. Denk bijvoorbeeld aan de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst. Overigens, zonder hier de illusie te willen wekken dat alle risico's van complexe vraagstukken kunnen worden gespot, laat staan beheerst. Niets is minder waar.

De delen twee en drie van het boek gaan over het benutten en beïnvloeden van complexiteit. De structuur hiervoor wordt geboden door vijf zogenoemde ordes van chaordisch denken, elk met een tegenovergestelde denkrichting én een les. Verbondenheid is zo'n orde van chaordisch denken: de onderlinge samenhang van alles met alles. Reductionisme is de tegenovergestelde denkrichting en de les die hierbij hoort is ‘denk groot, handel klein'. In deel twee worden deze vijf lessen uitgebreid uitgewerkt en toegelicht, waarbij een belangrijke rol is weggelegd voor de dialoog. Met de drie basisprincipes van een open einde, wederzijds begrip en onbevooroordeeld zijn sluit dit juist helemaal aan op de hedendaagse visie van omgaan met risico's in complexe situaties. Deel drie gaat voornamelijk over allerhande verbindingen in complexe systemen. Relaties staan immers centraal in complexiteit.

Alle drie delen van het boek bevatten een brede mix van veel kennis en ervaring, variërend van wetenschappelijk onderbouwde theorieën tot persoonlijke anekdotes. Een fascinerend voorbeeld is het zelf ervaren van de kracht van complexiteit in een groep met de ‘aandachtstrekkersoefening'. Hieruit blijkt het zelf-organiserend vermogen van mensen, op een manier die een manager alleen waarschijnlijk niet zou kunnen evenaren. Zelfs digitaal blijkt deze confronterende oefening te doen. En zo kom ik terug bij m'n beginvraag. Wat krijg je met een gecompliceerde aanpak voor een complex vraagstuk? Hoogstwaarschijnlijk mislukking. Chaordisch ziet Nicoline Mulder als het zien van orde in de chaos. Chaordisch organiseren biedt je zo volop kansen om mislukkingen te beperken, en wellicht zelfs te voorkomen. Dit vanuit het leren begrijpen, beïnvloeden en daarmee benutten van complexiteit in organisaties. Intrigerend, hoe bewustwording van het samenspel chaos en orde hieraan kan bijdragen.