De mens als grens - Over de onbuigzame barrières van ons bestaan

Het lijkt misschien niet zo, maar alles wat je doet echoot en rimpelt door binnen jouw kleine groepen van gezin, familie, vrienden, collega’s en teamgenoten. Die kleine, overlappende groepen vormen samen grote groepen: onze organisaties, bedrijven, ondernemingen, coöperaties en multinationals. Die grote groepen maken op hun beurt deel uit van de samenleving en als je al die samenlevingen bij elkaar optelt, krijg je een suprasysteem: de planeet aarde met inmiddels acht miljard individuen, verdeeld over tweehonderd landen.

Suprasysteem

Wat moet je met die informatie? Goede vraag. De afgelopen twee jaar heb ik onderzoek gedaan naar het fenomeen van het suprasysteem en ik maak me grote zorgen. Dat heeft geresulteerd in mijn nieuwe boek De mens als grens – Over de onbuigzame barrières van ons bestaan.

Hoe kom je van het schrijven van Het anti-klaagboek (‘eerste hulp bij zeuren en zaniken’) tot een boek met een enigszins onheilspellende titel? Ook een goede vraag. Om eerlijk te zijn, ik kón niet anders. Mijn verhalen beginnen namelijk altijd klein, maar ik heb voortdurend de behoefte om in een helikopter te klimmen en vanuit steeds grotere hoogten naar beneden te kijken. Dat vernieuwde perspectief is voor mij een openbaring gebleken. Ten tijde van het schrijven van mijn vijfde boek Vooruitkijken voor gevorderden was ik nog een onverbeterlijke optimist, maar inmiddels ben ik getransformeerd tot zelfbenoemd confrontealist. Sta me toe dat uit te leggen.

Projecten

Toen ik nog in loondienst werkte en mezelf staande proberen te houden in de wonderbaarlijke wereld van internationaal project- en programmamanagement viel het me steeds meer op. We beschikken over ‘miljoenen’ boeken over projectmanagement en er lopen ‘miljoenen’ gecertificeerde projectmanagers rond en toch mislukt nog steeds twee derde van alles wat we projectmatig proberen te veranderen. We weten op papier alles over leiden, managen, communiceren en veranderen en toch maken we er nog steeds een behoorlijke puinhoop van. Dat intrigeerde me mateloos en dat intrigeert me nog steeds.

Frontale confrontatie

Maar er zijn de afgelopen halve eeuw ook ‘miljoenen’ boeken, rapporten en analyses voorbij gekomen over milieuvervuiling, vernietiging van de biodiversiteit en klimaatverandering. Geen enkele daarvan heeft ook maar énige invloed gehad op de groei-economische machinerieën of op de uitstoot van broeikasgassen. Zie je de overeenkomsten? Alleen een frontale confrontatie met de realiteit kan ons hier nog helpen: confrontealisme. Want ons suprasysteem heeft inmiddels een destructieve impact op de leefomgeving en dat kunnen we allemaal, overal om ons heen zien. Het lijkt wel of we samenwerken om te falen en samenleven om uit te sterven. Met die twee prikkelende paradoxen begint De mens als grens.

Luis in de pels

Maar hoe geef je zo’n existentieel boek vorm? Daarvoor gebruik ik de twee stemmen die voortdurend een verbeten strijd in mij voeren. Aan de ene kant is daar de professor, de wetenschapper en voorstander van het rationeel discours. Aan de andere kant vind je de trol, die voortdurend zijn onderbuikgevoelens de vrije loop laat. De een ziet nog volop kansen om ons van de ondergang te redden. Maar die ander, die ziet het totaal niet zitten. Hij blijft maar ‘Kansloos!’ roepen en gedraagt zich als een ware luis in de pels.

En zo ontstonden twee karakters: professor Pels en meneer Luis. Ik zet ze samen met een grote kan koffie en een schaal koekjes in een helikopter aan de onderhandelingstafel en laat ze de toestand in de wereld bespreken. Terwijl we steeds hoger vliegen zoekt Professor Pels die kansen, mogelijkheden en oplossingen en slaat meneer Luis ze met een honkbalknuppel het stadium uit. Welke van die twee heren gaat gelijk krijgen, denk jij?