‘We moeten van deze planeet af!’

Waarom heb je dit boek geschreven?

Ik heb dit boek geschreven om drie redenen. Ten eerste maak ik me grote zorgen om onze planeet, Moeder Aarde. Ze heeft een kosmisch beperkte houdbaarheidsdatum want de zon dooft op termijn uit en meteorieten en supervulkanen wachten op hun kans om ons te vernietigen.

Ten tweede maak ik me grote zorgen om de bewoners van deze planeet: de moderne mensaap. Niet alleen wordt de aarde op termijn onleefbaar door die kosmische bedreigingen maar we vechten elkaar ook nog eens de tent uit en we vervuilen, verspillen en verwarmen de enige planeet die we hebben.

Mijn derde reden is echter uitermate hoopvol: we zijn een fantastisch inventieve en nieuwsgierige soort. Als we ergens gezamenlijk onze schouders onder zetten is er niets dat we niet kunnen bereiken. En dat komt goed uit want we moeten van deze planeet af! Ik zeg het maar vast: de rest is borrelpraat.

Wat wil je bereiken met dit boek?

Mijn boek heeft drie doelen. Het belangrijkste doel is om de lezer stap voor stap bewust te maken van verleden, heden en toekomst van mensaap en moederplaneet. Onze vooruitgang gaat zó snel dat ons oerbrein dat niet meer kan bijhouden. Dat hindert ons in het toekomstgericht denken.

Het daarvan afgeleide tweede doel is om de lokale visie van de lezer in het hier en nu – we kijken doorgaans niet veel verder dan de beslommeringen rond het huis, dat feestje volgende week of de zomervakantie volgend jaar – wat meer te gaan mixen met een globale visie, het daar en later. Want als we maar lang genoeg naar onze navel staren wordt zelfs het navelpluis een probleem.

Het derde doel gaat daar als het ware als een sausje overheen: ik zou graag het rationeel discours willen beïnvloeden. Omdat goed nieuws niet verkoopt lijken we met zijn allen te blijven hangen in het lokale, het kleine, het tijdelijke, het angstige en het triviale. Vraag de mens op de straat naar de criminaliteit in Nederland en men zegt dat deze is toegenomen terwijl alle criminaliteitscijfers al jaren dalen, op alle vlakken. Vraag ze naar de toestand in de wereld en ze zeggen dat die in brand staat terwijl we leven in een tijd met het minste aantal conflicten ooit! Het wordt tijd dat we gaan uitzoomen en deze problemen plaatsen in context van tijd en ruimte.

Hoe denk je invloed te kunnen hebben op dat rationele discours?

Door anders naar de toestand van de wereld in het algemeen en Nederland in het bijzonder te gaan kijken. Want we hebben het fantastisch hier! We behoren tot de gelukkigste landen ter wereld, hebben een van de beste infrastructuren en we geven ons leven een acht. Nederland is een van de rijkste landen ter wereld en we hebben een relatief stabiele parlementaire rechtsdemocratie. En toch lijkt ons een fundamentele ontevredenheid te bekruipen die somber maakt en klaaggedrag aanwakkert. Het is totaal onnodig en het helpt ook niet op de lange termijn, het heeft geen nuttige toegevoegde waarde. En we komen er zeker de planeet niet mee af.

Ik zou graag het rationeel discours willen beïnvloeden door een breder perspectief te bieden, dat wil zeggen verder vooruit én achteruit te kijken om het (mondiaal) navelstaren drastisch te verminderen. Dat bereiken we door meer in oplossingen te denken en meer open vragen te stellen: waarom, hoe, wie, wat, wanneer? En dat doen we door de wetenschap te gebruiken zoals die bedoeld is: nieuwsgierigheid aanwakkeren, rationeel en toekomstgericht denken bevorderen en vooral veel verder vooruitkijken dan onze primatenneus lang en ons oerbrein beperkt is.

In welk opzicht verschilt dit boek met de andere boeken die je geschreven hebt?

Mijn vorige vier boeken, Het Anti-klaagboek, Het anti-sleurboek, Het perfecte project en De kenniskermis, zijn formeel managementboeken maar ze zijn altijd voor een breder publiek geschreven, dat wil zeggen, ze zijn zowel zakelijk als privé toe te passen. Die vier boeken zijn bedoeld om de lezer bewust te maken van thema’s als persoonlijk leiderschap, professionele assertiviteit, leiderschap in projecten en informatiesurvival, maar ze ‘kruipen altijd bovenop de materie en kijken erover uit’.

De kenniskermis is echter van deze vier een ‘overgangsboek’. Het is als het ware het broertje (of zusje) van Vooruitkijken voor gevorderden. De opzet is namelijk hetzelfde: de materie naar keuze overbrengen als borrelhapje, dagmenu of als volledig diner. Dat voorkomt een informatieoverload.

Mijn nieuwe boek is dus een non-fictie/non-managementboek en het overstijgt mijn vorige boeken in die zin dat ik deze keer hoopvolle oplossingen aan wil bieden op mondiale schaal. Het Grote Probleem gaat ons tenslotte allemaal aan.

Wat drijft je om dit soort boeken te schrijven?

Al zolang als ik me kan herinneren discussieer ik bij de koffiemachine, aan de dinertafel, op feestjes en in de kroeg over de aard van het bestaan. Wie zijn we, waar staan we, wat willen we? Sinds het schrijven van Het anti-klaagboek bied ik oplossingen voor ‘notoir zwaar klagen’, dat wil zeggen, klagen om het klagen zelf. Dat klagen gaat meestal over een variëteit aan triviale zaken of over onderwerpen waarop de klager geen invloed heeft, maar het gaat ook vaak over essentiële onderwerpen: de toestand in Nederland of die in de wereld.

Vaak is er sprake van een gebrek aan inzicht in feiten en statistieken, misverstanden over het verschil tussen een statistisch verband en een oorzakelijk verband, veel bijgeloof en meestal gaat het gepaard met onnodige emotie: frustratie en boosheid gevoed door onwetendheid en kortzichtigheid. Het enige dat daarbij kan helpen is de Wetenschappelijke Methode. Het is namelijk de enige objectieve maatstaf die de mensheid heeft voor waarheidsbevinding. Ze is niet perfect, want de mens staat aan het roer, maar het is wel het beste wat we hebben. En ze vormt de basis van Vooruitkijken voor gevorderden.

Wat zijn de belangrijkste uitgangspunten van je boek?

Vooruitkijken voor gevorderden volgt de logische lijn van de Probleem Analyse Checklist:

1. Het probleem is dat de Aarde een kosmisch beperkte houdbaarheidsdatum heeft en dat de mens haar uiterste best doet om die datum met vernietiging en vervuiling naar voren te halen;

2. De oorzaak van het probleem is kortzichtigheid en onverschilligheid, want we kijken niet veel verder dan onze primatenneus lang is en laten ons leiden door hebzucht, onverdraagzaamheid en bijgeloof;

3. De gevolgen van het probleem zijn overbevolking, welvaartsongelijkheid, verspilling, uitputting, milieuvervuiling en klimaatopwarming, overspoeld door onenigheid, conflicten en oorlogen;

4. Om het probleem op te lossen moeten we de Aarde behouden als thuisbasis om van daaruit de ruimte te gaan veroveren (dat is Het Moederplan);

5. Wie moet het doen? Wij moeten het doen! Wij zijn de moderne denkende mens en verenigd als één soort zijn we nieuwsgierig, inventief maar vooral onverslaanbaar;

6. Het Moederplan is klaar als de mens haar soortelijke volwassenheid heeft bereikt door de Aarde te redden van de ondergang en van de ruimte haar tweede thuis te maken;

7. Om te voorkomen dat we terugvallen moeten we ons als menselijke soort, als één geheel, verenigen. Met hoeveel miljarden we ook zijn, we bestaan uit talloze Kleine Groepen en in één daarvan zit jij. En met jou begint het allemaal.

Wat is de grootste denkfout die mensen anno nu maken volgens jou?

Er zijn er meerdere te noemen. Eén van de grootste denkfouten die mensen anno nu maken is te beweren dat we als soort verheven zijn boven de rest van alles wat er op aarde rondkruipt, -loopt, -zwemt en -vliegt. Wij zijn zoogdieren en zitten op één tak van de bioboom met de chimpansees, de orang-oetans, de gorilla’s en de gibbons. We gedragen ons nog steeds als jagers/verzamelaars en we verdedigen ons in Kleine Groepen tegen alles wat we niet begrijpen.

De andere grote denkfout die we maken is dat Moeder Aarde – of het universum – ook maar iets om ons geeft. Beide zijn totaal onverschillig over ons. In de miljarden jaren oude geschiedenis van de aarde zijn honderden miljoenen soorten uitgestorven en in de miljarden jaren die onze planeet nog te gaan heeft zullen er opnieuw honderden miljoenen uitsterven. Daar kan de mens zomaar bij zitten en dan zijn al onze kansen verkeken!

Maar misschien nog wel de allergrootste denkfout van de mens is voortdurend klagen dat er allemaal niks aan te doen is. Dat we gedoemd zijn om ten onder te gaan in oorlogen, conflicten, ongeluk, ziekte, sterven en de dood. Dat is een misvatting van de ergste soort, want er is hoop. De exponentiële vooruitgang die de mensheid de afgelopen duizenden jaren heeft doorgemaakt – met de afgelopen paar honderd jaar en de afgelopen tientallen jaren in het bijzonder – maakt het mogelijk om als soort waarlijk onsterfelijk te worden. Het enige dat we daarvoor moeten doen is zo snel mogelijk van deze planeet af komen.

Hoe komt het dat we deze denkfouten maken?

Er zijn drie redenen te noemen voor het maken van deze denkfouten. Ten eerste: de exponentiële vooruitgang van de menselijke soort, aangejaagd door industriële, culturele, technologische en digitale revoluties, gaat sneller dan ons oerbrein kan bijhouden. We zijn in essentie nog steeds jagers/verzamelaars die zich verschuilen in Kleine Groepen. Daar wordt ons sentiment gekweekt en versterkt en dat kan alle kanten op gaan: de ‘goede’ en de ‘slechte’.

Ten tweede: de mens is maar heel moeilijk in staat om ver vooruit te kijken in tijd en ruimte. We zijn superlokaal georiënteerd (huis en haard, familie, gezin, vrienden, collega’s en teamgenoten) en we lijden aan collectieve ik-zucht. Ons belang is eigenbelang en pas daarna kijken we naar grotere belangen (grotere groepen) of verdere doelen (toekomstmuziek). Kleindenken helpt ons om te overleven in een almaar sneller veranderende en complexer wordende omgeving.

Ten derde: dat gedrag is allemaal in ons oerbrein geprogrammeerd door ons DNA. Het enige dat ze wil is meer kopieën van zichzelf maken: voortplanten dus. Het interesseert haar niet wat de gevolgen zijn: overbevolking, verspilling en vervuiling. Ons DNA heeft ons brein geprogrammeerd om ons te laten geloven dat we in controle zijn. Maar dat zijn we niet; ons brein bedriegt ons. En ons DNA is blind en zelfzuchtig en kan niet zien dat onze planeet – en wij – uiteindelijk gedoemd is ten onder te gaan. Tenzij we slimmer zijn natuurlijk.

Het is heel erg lastig om deze ‘universele denkfouten’ collectief te ontstijgen. Met mijn boek hoop ik daar een begin mee te maken.

Hoe komt het dat mensen niet ver genoeg in de toekomst denken?

De reden dat mensen niet verder vooruitkijken dan de dagelijkse beslommeringen rondom huis en haard, dat feestje volgende week of de zomervakantie volgend jaar is dat in de dagelijkse praktijk geen nut heeft. In het hier en nu moet er een veilige plek zijn om te kunnen leven en daarvoor moeten er bestaansmiddelen zijn: bijvoorbeeld geld om eten, drinken en spullen te kopen. Die lokale worsteling slokt doorgaans al onze energie op. We maken ons primair zorgen over inkomen, gezondheidszorg en veiligheid.

Zo was het ook voor de oermens, de jager/verzamelaar. Het enige dat telde was: hoe overleef ik vandaag, in het hier en nu? Morgen zagen we wel weer verder. Met een oerbrein is het dus heel lastig om honderden, duizenden of honderdduizenden jaren vooruit (of achteruit) te kijken, laat staan miljoenen, honderden miljoenen of miljarden jaren. En juist dat is nu harder nodig dan ooit!

In het boek heb je het over ‘Het Moederplan’. Kun je uitleggen wat dat is?

Het Moederplan voorziet in een ‘onsterfelijk ontsnappingsplan’ voor de menselijke soort. Het bestaat uit twee delen.

In het eerste deel wordt er tien jaar gewerkt op mondiaal niveau om alle neuzen naar voren te richten en een superproject te realiseren gedurende de daaropvolgende eeuw: het ‘100-jarenplan’. Honderd jaar lang worden alle problemen van hebzucht, onverdraagzaamheid en bijgeloof opgelost met armoedebestrijding, onderwijs en gezondheidszorg. De moderne mens verenigt zich aldus tot één toekomstgerichte soort en bereid zich voor om alle energie te gaan stoppen in het verlaten van deze planeet.

In het tweede deel gaat de moderne, denkende mens daadwerkelijk massaal van haar Moederplaneet afkomen: ze richt haar neus naar boven. Gedurende de volgende duizend jaar en tienduizend jaar stelt zij al haar technologisch vernuft ten gunste van het verduurzamen van de planeet zodat ze een thuisbasis kan worden voor de talloze ruimtecaroussels die richting de sterren worden gelanceerd. Welke natuurrampen zich dan ook nog moge voordoen op aarde: de mens is ze voor en heeft zich verspreid over het universum: homo sapiens is homo universali geworden.

Wat is je advies voor de lezers van je boek? Wat zou men anders moeten doen?

Mijn advies voor de lezers van mijn boek is simpel:

- De volgende keer dat iemand klaagt over politici, files, ingegroeide teennagels, de NS en het weer dan vraag je gewoon om eens bij elk van die onderwerpen iets positiefs wil noemen.

- De volgende keer dat een collega bij de koffiemachine de hele organisatie staat te vervloeken dan vraag je gewoon om eens een paar positieve aspecten te noemen van de samenwerking.

- De volgende keer dat iemand op een feestje heel Nederland de grond in zit te boren dan vraag je gewoon eens waar die persoon trots op is, waar hij gelukkig van wordt en om ook eens een paar positieve eigenschappen van ons moederland te benoemen.

- De volgende keer dat de media jou onrustig en bezorgd maken met hun eenzijdige sensatie-artikelen en triviale nieuwsberichten dan ga je zelf op zoek naar de wetenschappelijke feiten en statistieken. En die verspreid je vervolgens binnen je eigen Kleine Groep.

En de volgende keer dat iemand hel en verdoemenis predikt over de toestand in de wereld, vraag dan gewoon eens hoe ons dat in vredesnaam gaat helpen om van deze planeet af te komen. Het is een schitterende afleiding. Maak vervolgens van de verbazing en de verwarring gebruik om uit te leggen waarom het van het grootste belang is voor ons allemaal om, als ware gevorderden, verder vooruit te kijken dan we ooit hebben gedurfd.

Met Vooruitkijken voor gevorderden hoop ik de lezer te stimuleren om de boodschap honderd keer te onderstrepen, duizend keer te vermenigvuldigen en tienduizend keer te herhalen.

Hoe ziet de toekomst van de menselijke soort er volgens jou uit?

Onze toekomst is niet alleen bijzonder hoopvol, ze is vooral geweldig inspirerend! De technologische vooruitgang kan massaal ter beschikking komen te staan van iedereen, overal op onze fantastische planeet, deze mooie blauwe knikker. Er is niemand die niet kan delen in deze vooruitgang en de tijd is in ons voordeel. Als je maar lang genoeg wacht gaan we er daadwerkelijk allemaal op vooruit in termen van levensgeluk, inkomen per hoofd van de bevolking, levensverwachting, toegang tot schoon drinkwater enzovoorts. Dat is al tweehonderd jaar aan de gang (ik noem dat niet voor niets de Vooruitgang van Rosling) en die trend zet zich onverbiddelijk voort.

Het enige dat we moeten doen is ons realiseren dat we één menselijke soort zijn. Het onderscheid in rassen is volkomen overbodig; we zijn een geweldig hartverwarmende verzameling culturen. Als we in staat zijn om onze neiging tot zelfvernietiging te onderdrukken en onze technologie ten gunste van ons voortbestaan te benutten, dan zijn er geen grenzen aan wat we kunnen bereiken. De mens is op de top van haar kunnen als ze nieuwsgierig mag zijn en kan samenwerken. En dat betekent dat we álle neuzen omhoog moeten richten. De gehele mensheid als collectieve denkkracht: stel je eens voor wat we dán kunnen bereiken!

Kortom: we moeten van deze planeet af! De rest is borrelpraat.