Allereerst dat wenkend perspectief: het impliceert dat we wachten tot iemand anders ons in beweging brengt, ons met een mooi verhaal weet te verleiden. Dit straalt niet alleen weinig initiatief uit, maar lokt ook uit dat leiders hun communicatieprofessionals en persvoorlichters aan het werk zetten om allerlei rooskleurige vergezichten te schetsen, in de hoop mensen mee te krijgen. Met het risico dat feiten en fictie vervagen. Zo kiezen we mogelijk voor de leider met de meest pijnloze oplossing. Of voor de leider die ons in nostalgie doet terugverlangen naar het verleden.
Horizon
Dan die stip op de horizon. Die willen we heel graag. Veranderen is onzeker, een lege horizon verwarrend. Die stip geeft richting en houvast. We willen alleen niet zomaar een willekeurige stip. Of een stip waar we het niet mee eens zijn. We willen onze eígen stip. Een stip die past bij onze waarden en haalbaar is met een paar eenvoudige stappen. En dat is lastig als we wel weten dat we moeten veranderen, maar nog niet precies hoe de nieuwe situatie eruit moet gaan zien. Soms moeten we accepteren dat de horizon tijdelijk leeg is en dat een deel van het proces bestaat uit samen die stip zoeken en bepalen.
Walking the lines
Vaak proberen we grip te krijgen door te focussen op ‘connecting the dots’: we zetten enkele punten uit en trekken rechte lijnen om van punt naar punt te gaan. Maar transformaties zijn vaak rommelig. In complexe veranderingen zijn de punten niet altijd duidelijk. Het is dan beter om de realiteit als uitgangspunt te nemen om op onderzoek uit te gaan. Dat vraagt om een andere aanpak, die ik walking the lines noem. Hierbij vraag je niet wat je doel is en hoe je daar wilt komen, maar waar je bent en welke wegen je wilt bewandelen. De doelen, de punten, vormen een geheel doordat zij elkaar kruisen.
Waardekompas
De rechte lijnen die punten verbinden, noemt de antropoloog Tim Ingold ‘transportlijnen’ en de lijnen die wij van nature lopen ‘reizigerslijnen’. Er is niet zozeer een ultieme plek waar je uit wilt komen, niet een punt waar je specifiek naartoe loopt en waarvoor je een planning kunt maken. Liminaliteit betekent op reis gaan, de weg zien en kijken waar de paden kruisen. Het vraagt denkkracht om het verlangen onder woorden te brengen, om met elkaar te bepalen welk waardekompas centraal staat. En doekracht om de omgeving zorgvuldig in kaart te brengen en allerlei zaken uit te proberen en daarvan te leren. Concrete doelen zijn volgend, niet leidend. In de interactie met anderen samen keuzes maken.
Als je naar de paden kijkt, verdwijnt de chaos tussen de punten. Je leven is dan niet de optelsom van bereikte punten, maar de verzameling paden die je hebt bewandeld. Het gaat om elke keer weer de volgende stap zetten, zelfs als er even geen duidelijke stip is. Het wenkende perspectief is niet het einddoel of een vastomlijnd stappenplan, maar de gezamenlijke reis die we afleggen.
Over Jitske Kramer
Jitske Kramer is antropoloog, internationaal spreker, bestsellerauteur en oprichter van Human Dimensions. Van haar boeken De Corporate Tribe, Building Tribes, Deep Democracy, Jam Cultures, Wow! Wat een verschil, Voodoo, Werk heeft het gebouw verlaten enTricky Tijden zijn meer dan 150.000 exemplaren verkocht. Haar boeken zijn vertaald in het Engels, Duits en Russisch.
