Daags erna werd haar nieuwe leiderschap ontmaskerd. Het dansje bleek volledig geënsceneerd en gespind. Het werd eenieder duidelijk wat haar leiderschap inhield: niks nieuws. Het was weer macht krijgen, macht houden en macht vergroten. En zo zal het zijn! Zonder zalvende woorden over een goede zaak, zonder de schijn van transparantie en eerlijkheid gedijt geen enkele leider.
Hoe ze later in de verkenningsfase haar rivaal Rutte klein maakte, hiervoor een collega-minister, partijgenoot Ollongren, verkenner zonder geheugen, offerde en Kamerleden die haar kritisch ondervroegen vanaf het spreekgestoelte vol arrogant misprijzen toesnauwde, toonde des te meer aan dat we hier te maken hebben met iemand die leiderschap toont, maar geen nieuw leiderschap.
Dat kan ook niet, want nieuw leiderschap bestaat niet en al helemaal niet op het Binnenhof. Men vindt dat alleen op LinkedIn in zielige profielen van vergane opleidingsinstituten die afwezige klanten binnen willen harken met sleetse cursussen over... nieuw leiderschap. Hoe zulke treurige consultancyklets in de partij van Van Mierlo en Glastra van Loon is terechtgekomen is me een raadsel. Het moet met een te jonge hofhouding te maken hebben die nog niet zonder gesuikerde woordjes kan.
Het verlangen naar nieuw leiderschap, ja, dat bestaat wél. Het blijkt uit oude en recente lesboekjes voor leiders: allemaal vermaningen aan de Ruttes en de Kaags van toen en nu hoe zich netjes te gedragen. Alle leiderschapslectuur van Homerus tot Covey, van Plato tot Burns, is één langgerekte wanhoopskreet van ‘besteel me niet', ‘lieg niet', ‘hou je handen thuis' en ‘dien in vredesnaam de goede zaak'. Veel hebben die boekjes overigens niet geholpen.
Toch is leiderschap in sommige contreien getemd en kon men erger voorkomen. Niet door nieuwe leiders aan te stellen die integere woordjes spraken of beter waren opgeleid, die een MBA hadden. Nee, de verbetering van leiderschap ligt nooit bij de leiders zelf maar komt altijd van twee elkaar aanvullende maatregelen buiten hen. De eerste omvat de tegenmacht van vastberaden tegensprekers, dossiertijgers zoals Leijten van de SP en Omtzigt van het CDA. Elke manager, CEO en bestuurder heeft irritante bijters nodig. Zonder hen is de organisatie, is het land verloren. Hoe Kaag met kritiek omgaat geeft serieus te denken.
Maar er is een tweede ingreep nodig, zo leert de geschiedenis ons. De grootste verandering in leiderschap vond plaats in het Engeland van de 13e eeuw toen de koning van Engeland, Jan zonder Land zich moest schikken naar een akkoord met zijn edelen. Als hij voortaan iets wilde moest hij eerst met hen overleggen in een soort parlement. Dat akkoord staat bekend als de Magna Carta, een voorloper van de trias politica en van wat nu ‘macht en tegenmacht' heet. Om het deftiger te zeggen: een institutioneel arrangement om de leider in de tang te houden.
Ooit was er een partij die werk maakte van democratische hervormingen met gekozen minister-presidenten en referenda. Maar die partij is niet meer. Als er ooit nog eens referenda komen en de houdbaarheidsdatum van bestuurders drastisch wordt ingekort, ik zal Kaag naar de kroon steken en op tafel vol vreugde de kusjesdans dansen. Ik beloof u: met zonder enscenering, met zonder gespin.
Over Joep Schrijvers
Joep Schrijvers doet onderzoek naar westerse advies- en lesboeken voor vorsten, bestuurders en managers van Homerus tot Covey. Hij is schrijver van succesvolle, kritische boeken en artikelen over management, mens en maatschappij.
