De kracht van reflectie

Voorwoord 9

1 Inleiding: Een verkenning van het begrip reflectie 11
1.1 Het thema reflectie 11
1.2 Niet elke vorm van reflectie levert evenveel op 13
1.3 Een grondiger reflectie 15
1.4 Vijf stappen 15
1.5 Het belang van reflectie 17
1.6 Leeswijzer 20
1.7 Kernpunten van dit hoofdstuk 22
1.8 Verdieping en wetenschappelijke verantwoording 23

2 Werken met het reflectiemodel 31
2.1 Gedragsgerichte en betekenisgerichte reflectie 31
2.2 Bespreking van de reflectiestappen 32
2.3 Het vakje ‘context’ 39
2.4 De reflectiestappen zijn in allerlei situaties bruikbaar 42
2.5 Reflectie verbinden met professionele kaders 44
2.6 Een uitgebreide vorm van reflectie 46
2.7 Verkorte reflectie 47
2.8 Leren reflecteren 48
2.9 Reflectie-in-actie 49
2.10 Kernpunten van dit hoofdstuk 50
2.11 Verdieping en wetenschappelijke verantwoording 52

3 Het begeleiden van reflectie 57
3.1 Coaching bij reflectieprocessen 57
3.2 Coachen bij stap 1: helpen creëren van een geschikte leerervaring 60
3.3 Coachen bij stap 2 (terugblikken) 62
3.4 Coachen bij stap 3 (bewustwording van essentiële aspecten) 66
3.5 Coachen bij stap 4 (alternatieven ontwikkelen en daaruit kiezen) 70
3.6 De overgang van stap 4 naar stap 5 71
3.7 Coachen bij stap 5 (uitproberen) 72
3.8 Extra vaardigheden 72
3.9 Kernpunten van dit hoofdstuk 75
3.10 Verdieping en wetenschappelijke verantwoording 76

4 Ondersteunen van reflectie bij collega’s of medestudenten 81
4.1 Collega’s leren van elkaar 81
4.2 De vormgeving van collegiale leergroepen 84
4.3 De rol van de opleider/begeleider 89
4.4 Digitale hulpmiddelen 91
4.5 Voortgangscontrole, bijsturen en beoordelen 93
4.6 Valkuilen 94
4.7 Kernpunten van dit hoofdstuk 95
4.8 Verdieping en wetenschappelijke verantwoording 97

5 Kernreflectie 103
5.1 Verdieping van reflectie 103
5.2 Het ui-model 105
5.3 Bewustzijn van overtuigingen en het tegengaan van kansenongelijkheid en discriminatie 113
5.4 De principes van kernreflectie 115
5.5 Krachtgericht coachen 121
5.6 Kernpunten van dit hoofdstuk 123
5.7 Verdieping en wetenschappelijke verantwoording 125

6 Instrumenten en werkvormen voor reflectie 131
6.1 Inleiding 131
6.2 Basisinstrumenten om reflecties te ondersteunen 132
6.3 Werkvormen voor reflectie in groepen 139
6.4 Instrumenten en werkvormen gericht op specifieke thema’s 145
6.5 Reflecteren met beelden 149 6.6 Digitale instrumenten 154
6.7 Instrumenten en werkvormen gericht op de persoon van de leraar (kernreflectie) 155 6.8 Slotopmerkingen 159
6.9 Kernpunten van dit hoofdstuk 160
6.10 Verdieping en wetenschappelijke verantwoording 161

7 Leren reflecteren in de lerarenopleiding 167
7.1 De zoektocht naar een effectieve aanpak 167
7.2 Een theoriegestuurde benadering versus een realistische benadering 168
7.3 De eerste fase in het leren reflecteren: kennismaking met het leren van ervaringen en met reflectie 170
7.4 Opleidingsprincipes voor het leren reflecteren 177
7.5 Wat vraagt een realistische aanpak van de opleider? 179
7.6 Een leerlijn voor reflectie 182
7.7 De tweede fase: werken met reflectie-instrumenten en systematisch een ander ondersteunen bij reflectie 183
7.8 De derde fase: introductie van kernkwaliteiten en het ui-model 186
7.9 De vierde fase: integratie van reflectie in de praktijk van het leraarschap 190
7.10 De relatie tussen het opleidingsinstituut en praktijkscholen 191
7.11 Coaching en beoordeling 193
7.12 Professionalisering van opleiders en coaches 196
7.13 Kernpunten van dit hoofdstuk 197
7.14 Verdieping en wetenschappelijke verantwoording 199

Referenties 203
Lijst van schema’s en figuren 221
Lijst van werkvormen 222
Lijst van voorbeelden 223
Lijst van oefeningen 224
Beeldverantwoording 225

Register 227
Over de auteurs 231